کردپرس

اقلیم کردستان از تمامی ابزارها برای عبور جاده‌ی توسعه از خاک خود استفاده می‌کند، اما این پروژه به نقطه‌ی اختلاف جدیدی میان اربیل و بغداد تبدیل شده است. این جاده گامی بزرگ برای اقتصاد عراق محسوب می‌شود و کردستان نمی‌خواهد از آن بی‌بهره بماند، اما بغداد که برنامه‌ی دیگری دارد، هنوز به پیشنهاد اقلیم کردستان برای تغییر مسیر جاده پاسخی نداده است.

جاده‌ی توسعه که از آن به‌عنوان "جاده‌ی ابریشم عراق" یاد می‌شود، یک پروژه‌ی راهبردی تجاری و گردشگری برای چهار کشور منطقه است که عراق در آن نقش کلیدی دارد. اما در برنامه‌ی بغداد، عبور این جاده از خاک اقلیم کردستان در نظر گرفته نشده است. با این حال، مقامات بلندپایه‌ی اقلیم تلاش‌های خود را در سطح عراق و کشورهای مشارکت‌کننده در پروژه افزایش داده‌اند تا مسیر آن را به نفع اقلیم تغییر دهند.

اختلاف اربیل و بغداد بر سر مسیر جاده‌ی توسعه

دولت اقلیم کردستان دو پیشنهاد درباره‌ی جاده‌ی توسعه به بغداد ارائه کرده است. پیشنهاد اول رد شده و بغداد در حال بررسی پیشنهاد دوم است اما هنوز تصمیم نهایی را اعلام نکرده است. مقامات اقلیم امیدوارند دولت عراق در راستای تأمین منافع اقلیم، مسیر پروژه‌ی خود را اصلاح کند.

جاده‌ی توسعه که شامل دو مسیر راه‌آهن و یک اتوبان است، خلیج فارس در شرق جهان را به اروپا در غرب متصل می‌کند و یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های اقتصادی عراق محسوب می‌شود. این پروژه با مشارکت قطر، امارات، عراق و ترکیه اجرا شده و به اروپا خواهد رسید. در این طرح، عراق از طریق ترکیه به شبکه‌ی حمل‌ونقل اروپا متصل می‌شود و ترکیه نیز بخش دیگر این مسیر را تکمیل کرده و از طریق حمل‌ونقل زمینی و دریایی، کالاها را به اروپا می‌رساند.

هزینه و درآمد جاده‌ی توسعه

هزینه‌ی اجرای این پروژه در عراق ۱۷ میلیارد دلار برآورد شده است و پیش‌بینی می‌شود سالانه بیش از ۴ میلیارد دلار درآمد ایجاد کند. همچنین این پروژه باعث تسریع در تبادلات تجاری خواهد شد و زمان حمل کالا و بار را در داخل عراق به کمتر از نصف کاهش می‌دهد.

این پروژه از بندر فاو در بصره آغاز می‌شود که نقطه‌ی اتصال خلیج عربی به سایر مناطق محسوب می‌شود، سپس از شهرهای مختلف عراق عبور کرده و از طریق گذرگاه فیشخابور در اقلیم کردستان وارد ترکیه می‌شود. این جاده در نهایت به اروپا و شهر روتردام در هلند ختم خواهد شد.

مسیر جاده در ترکیه و اروپا

در ترکیه، این جاده از طریق کردستان ترکیه به شهر مرسین می‌رسد و از بندر مرسین از طریق دریای مدیترانه به اروپا متصل می‌شود. همچنین مسیرهای زمینی این پروژه از طریق شهرهای آنکارا و استانبول، تجارت و گردشگری را به کشورهای بلغارستان، رومانی، صربستان و مقدونیه گسترش می‌دهد.

اقدامات عراق برای اجرای پروژه

عراق به‌عنوان بخشی از آمادگی برای پروژه‌ی جاده‌ی توسعه، ساخت بندر بزرگ جدیدی در فاو را آغاز کرده است. این بندر که با بودجه‌ی ۴.۶ میلیارد یورو ساخته می‌شود، در سال ۲۰۲۵ تکمیل خواهد شد و بزرگ‌ترین بندر منطقه و دومین بندر بزرگ جهان خواهد بود. این بندر ظرفیت انتقال سالانه ۹۹ میلیون تن کالا را خواهد داشت.

جاده‌ی توسعه از ۱۰ استان عراق و یک استان در اقلیم کردستان (دهوک) عبور خواهد کرد. هزینه‌ی پروژه در داخل عراق ۱۷ میلیارد دلار است که ۱۰.۵ میلیارد دلار برای احداث خطوط راه‌آهن و ۶.۵ میلیارد دلار برای ساخت بزرگراه اختصاص یافته است.

مراحل و ظرفیت جاده‌ی توسعه

برنامه‌ریزی شده که مرحله‌ی اول این پروژه در سال ۲۰۲۸ آغاز شود و در مدت پنج سال تکمیل گردد. مرحله‌ی دوم از سال ۲۰۳۳ شروع شده و تا ۲۰۳۸ ادامه خواهد داشت، و مرحله‌ی سوم نیز در سال ۲۰۵۰ به پایان خواهد رسید.

پیش‌بینی شده که این پروژه سالانه ظرفیت جابه‌جایی ۱۵ میلیون مسافر و ۲۲ میلیون تن بار تجاری را داشته باشد. سرعت قطارهای این پروژه به ۳۰۰ کیلومتر در ساعت خواهد رسید، که این امر باعث کاهش چشمگیر زمان حمل‌ونقل کالا از جنوب عراق به شمال خواهد شد. به‌عنوان نمونه، مدت‌زمان انتقال کالا در عراق که پیش‌تر ۳۳ روز طول می‌کشید، به ۱۵ روز کاهش خواهد یافت.

طرح عراق و پیشنهاد اقلیم

بر اساس طرحی که عراق برای مسیر راه توسعه تدوین کرده است، این مسیر در نقطه‌ای کوچک از خاک اقلیم کردستان عبور می‌کند، که همان نقطه‌ی رسیدن به ترکیه در گذرگاه فیشخابور در استان دهوک است.

کاروان یارویس، عضو کمیسیون حمل‌ونقل و ارتباطات در پارلمان عراق گفت: «چندین بار نقشه‌ی مسیر تغییر کرده است، و آخرین تغییر این است که این مسیر به طول هفت تا هشت کیلومتر از خاک اقلیم کردستان عبور می‌کند».

بر اساس طرحی که دولت عراق منتشر کرده است، مسیر توسعه که از بندر فاو آغاز می‌شود، در داخل عراق از استان‌های زیر عبور خواهد کرد: بصره - ناصریه - سماوه - دیوانیه - نجف - حله - کربلا - بغداد - تکریت - موصل - دهوک (تنها از گذرگاه فیشخابور).

دولت اقلیم دو پیشنهاد درباره‌ی مسیر توسعه به بغداد ارائه کرده است.

پیشنهاد اول این است که مسیر مذکور از داخل مرزهای اقلیم کردستان عبور کند و از سحیلا - سمیل - دشت نینوا - اربیل به کرکوک و سپس به سایر استان‌های عراق تا بندر بصره برسد، که در این صورت، مسیر 180 کیلومتر از داخل خاک اقلیم کردستان عبور خواهد کرد. این پیشنهاد از سوی دولت عراق رد شده است.

پیشنهاد دوم دولت اقلیم این است که مسیر توسعه در شرق رود دجله حرکت کند، سپس از دشت نینوا به سمت سمیل، و بعد به سمت دره‌ی دیرابور در روستای قره‌بوللا و سپس به گذرگاه فیشخابور برود. آنو جواهر، وزیر حمل‌ونقل و ارتباطات اقلیم، اعلام کرده است که این پیشنهاد از سوی وزارت حمل‌ونقل عراق برای بررسی پذیرفته شده است.

یک منبع آگاه در وزارت حمل‌ونقل و ارتباطات اقلیم کردستان که نخواست نامش فاش شود، گفت: «هنوز مذاکرات با دولت مرکزی درباره مسیر راه توسعه به نتیجه نرسیده است. تاکنون بغداد پاسخ رسمی به پیشنهاد ما نداده است، اما مذاکرات همچنان ادامه دارد».

دولت اقلیم معتقد است که "تلاشی از سوی دولت فدرال برای محروم کردن اقلیم کردستان از بهره‌مندی از مسیر توسعه وجود دارد." این اظهارات را پیشوا هورامانی، سخنگوی دولت اقلیم، در گفت‌وگو با کانال کردستان ۲۴ در تاریخ ۲۳ مه ۲۰۲۴ بیان کرد.

همچنین کاروان یارویس نیز در تأیید این موضوع گفت: "نقشه مسیر توسعه چندین بار اصلاح شده است و تمامی این تغییرات در راستای کاهش عبور این مسیر از خاک اقلیم کردستان بوده است".

مسرور بارزانی، نخست‌وزیر اقلیم کردستان، در یک کنفرانس خبری در اربیل در تاریخ ۱۲ مه ۲۰۲۴ گفت: "طرحی که مسیر را از موصل به غرب دجله می‌برد، طرحی اشتباه است، زیرا این منطقه کم‌جمعیت و بیابانی است".

وی تأکید کرد: "نخست‌وزیر عراق دچار یک سوءبرداشت شده است، زیرا اگر مسیر به شرق دجله منتقل شود، مشکلات بیشتری خواهد داشت، چرا که در آنجا کوه‌ها، رودخانه‌ها و مناطق مرتفع زیادی وجود دارد. اما این برداشت نادرست است و آن‌ها باید این موضوع را بررسی کنند".

تلاش‌های اقلیم برای مشارکت در مسیر توسعه

دولت اقلیم علاوه بر مذاکرات داخلی با دولت عراق، در سطح بین‌المللی نیز در تلاش است تا کشورهای مشارکت‌کننده در پروژه مسیر توسعه و سایر کشورها را متقاعد کند که بخشی از مسیر از خاک اقلیم کردستان عبور کند. این تلاش‌ها در راستای تغییر برنامه عراق برای عبور مسیر از غرب رود دجله به سمت شرق دجله صورت می‌گیرد که در این صورت بخش بیشتری از مسیر از خاک اقلیم عبور خواهد کرد.

پیشوا هورمانی، سخنگوی دولت اقلیم، اظهار داشت: "نخست‌وزیر اقلیم کردستان در دیدار با محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، و رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، در تاریخ ۲۲ آوریل ۲۰۲۴ تأکید کرد که نباید اقلیم کردستان از مسیر را توسعه کنار گذاشته شود و باید بخشی از این پروژه باشد".

علاوه بر این، در ۲۴ مه ۲۰۲۴، نچیروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان، از امارات متحده عربی، یکی از کشورهای مشارکت‌کننده در این پروژه، دیدار کرد. یکی از محورهای گفت‌وگوی رئیس اقلیم با محمد بن زاید آل نهیان، رئیس امارات، حمایت از عبور مسیر از خاک اقلیم کردستان بود.

به‌تازگی نیز هیئتی از وزارت حمل‌ونقل عراق به ریاست مدیرکل شرکت خطوط ریلی، از اربیل بازدید کرد و در مورد مسیر توسعه با وزارت حمل‌ونقل و ارتباطات اقلیم کردستان گفت‌وگو کرد.

مذاکرات عراق و اقلیم درباره مسیر توسعه

پس از نشست مشترک هیئت‌های عراق و اقلیم در ۲۴ مه ۲۰۲۴، وزیر حمل‌ونقل اقلیم اعلام کرد که "به تفاهمی میان پیشنهاد اقلیم و برنامه وزارت حمل‌ونقل عراق برای این پروژه رسیده‌ایم."

بر اساس این تفاهم، عراق از طریق یک کمیته ویژه، پیشنهاد اقلیم را بررسی خواهد کرد و این کمیته از مناطقی که دولت اقلیم پیشنهاد داده است مسیر راه توسعه از آن عبور کند، بازدید خواهد کرد.

وزیر حمل‌ونقل اقلیم می‌گوید: "مسیر پیشنهادی اقلیم ۳۲ کیلومتر کوتاه‌تر از برنامه فعلی است، همچنین هزینه کمتری دارد و از نظر امنیتی نیز امن‌تر است".

یکی از اعضای کمیسیون حمل‌ونقل و ارتباطات پارلمان عراق نیز به پاراگراف گفت: "برای اینکه مسیر ایمن باشد و فعالیت تجاری در آن موفق باشد، هماهنگی با دولت اقلیم کردستان ضروری است، به‌ویژه در مناطقی که از دشت‌های نینوا عبور می‌کند".

در حال حاضر، دولت اقلیم منتظر پاسخ دولت عراق به پیشنهاد خود است. مسرور بارزانی، نخست‌وزیر اقلیم کردستان، نیز گفته است: "در مذاکرات با نخست‌وزیر عراق به بررسی این موضوع ادامه خواهیم داد".

اهمیت اقتصادی پروژه برای عراق و اقلیم کردستان

پروژه‌ی راه توسعه شامل بزرگراه، مسیر ویژه‌ی قطار، بندر، شهر جدید، چندین منطقه‌ی صنعتی و پروژه‌های تجاری مهم است.

این پروژه تنها به‌صورت مستقیم 100 هزار فرصت شغلی در عراق ایجاد می‌کند، علاوه بر آن 10 هزار فرصت شغلی دیگر نیز در نتیجه‌ی راه‌اندازی پروژه‌های صنعتی و تجاری فراهم خواهد شد.

عبور این مسیر از خاک اقلیم کردستان باعث رونق اقتصادی بیشتر، ایجاد هزاران فرصت شغلی و اجرای پروژه‌های اقتصادی خواهد شد. همچنین، این پروژه به تسهیل و افزایش گردشگری و توسعه‌ی منطقه کمک می‌کند.

دکتر خالد حیدر، استاد دانشگاه و کارشناس اقتصادی، در این باره می‌گوید: «این پروژه از لحاظ اقتصادی برای اقلیم کردستان نیز اهمیت زیادی دارد. در مناطقی که مسیر از خاک اقلیم عبور می‌کند، فعالیت‌های اقتصادی متعددی انجام خواهد شد که به ایجاد فرصت‌های شغلی منجر می‌شود».

وی همچنین تأکید می‌کند: «این مسیر باعث تسهیل تجارت میان آسیا و اروپا خواهد شد و علاوه بر نفت، منبع درآمد جدیدی برای عراق و اقلیم کردستان ایجاد می‌کند».

طبق اظهارات مقامات عراقی، این پروژه تأثیر اقتصادی چشمگیری بر کشور خواهد داشت و درآمد سالانه‌ای بیش از چهار میلیارد دلار به همراه خواهد داشت. افزون بر این، موجب رونق اقتصادی گسترده در عراق، توسعه‌ی بازرگانی و افزایش ارتباطات تجاری و گردشگری میان عراق و اروپا خواهد شد.

کاروان یارویس، عضو کمیسیون حمل‌ونقل و ارتباطات پارلمان عراق، نیز در این باره می‌گوید: «درآمد عراق به‌طور اساسی وابسته به نفت است؛ به‌گونه‌ای که از مجموع 200 هزار میلیارد دینار در قانون بودجه، 183 هزار میلیا رد دینار آن به درآمدهای نفتی متکی است. بنابراین، پروژه‌ی راه توسعه فرصتی برای عراق ایجاد می‌کند تا منابع درآمدی خود را متنوع کرده و وابستگی به نفت را کاهش دهد».