به گزارش کرد پرس، جنگل های شمال ایران، به ویژه در استان های مازندران، گیلان و گلستان، سال ها زیر تیغ بهره برداری بی رویه چوب قرار داشتند. طرح تنفس با هدف توقف موقت بهره برداری صنعتی از این جنگل ها طراحی شد، اما در غیاب راه حل های جایگزین و نظارت فراگیر، تنها موجب تغییر مسیر قاچاقچیان چوب شد. سودجویان حالا با نگاه به جنگل های زاگرس، به ویژه در استان هایی مانند کردستان، لرستان، ایلام و کرمانشاه، فعالیت خود را گسترش داده اند.

در این میان، استان کردستان بیش از دیگر مناطق غربی در معرض تهدید است. بنا بر آمار، بیش از ۶۵ درصد مساحت این استان را جنگل ها و مراتع تشکیل می دهند. اما گزارش های محلی و تصاویر ماهواره ای نشان می دهد که بسیاری از مناطق جنگلی استان به ویژه در شهرستان هایی نظیر مریوان، سروآباد، بانه و سنندج با پدیده قطع غیرمجاز درختان روبه رو هستند.

بلوط، قربانی خاموش زاگرس

زاگرس، برخلاف جنگل های شمال، عمدتاً از درختان بلوط ایرانی تشکیل شده است؛ گونه ای بومی، مقاوم، اما بسیار آسیب پذیر در برابر تخریب انسانی و اقلیمی. رشد کند درختان بلوط، اقلیم خشک تر، خاک کم عمق و نبود زادآوری طبیعی کافی، باعث شده هر درخت قطع شده در زاگرس، هزینه ای بلندمدت برای طبیعت و جامعه باشد.

طبق بررسی های میدانی، بسیاری از عملیات های قاچاق چوب در پوشش جمع آوری هیزم یا برداشت مجاز محلی انجام می شود، اما حجم چوب خارج شده از جنگل ها با ارقام مجاز تفاوت فاحشی دارد. این موضوع، ضعف نظارت میدانی و کمبود نیروهای منابع طبیعی را آشکار می کند.

معیشت در تلاقی با حفاظت

نباید فراموش کرد که جوامع محلی بسیاری از روستاهای کردستان به صورت مستقیم به منابع جنگلی وابسته اند. برداشت چوب برای سوخت، دامداری سنتی و جمع آوری گیاهان دارویی، بخشی از سبک زندگی این مناطق است.

اجرای طرح های حفاظتی، بدون ارائه راهکارهای معیشتی جایگزین، تنها جوامع محلی را به سمت نافرمانی اجتماعی یا ناخواسته درگیر شدن در چرخه قاچاق سوق خواهد داد.

لزوم تدوین سیاستی ملی و متوازن

کارشناسان محیط زیست معتقدند که اجرای هر طرح حفاظتی، تنها زمانی موفق خواهد بود که به جای «تمرکز منطقه ای»، با نگاهی ملی، مشارکتی و همه جانبه طراحی و اجرا شود. طرح تنفس جنگل باید به گونه ای بازنگری شود که انتقال فشار بهره برداری به مناطق کم ظرفیت مانند زاگرس رخ ندهد.

تقویت مدیریت منابع طبیعی در استان های غربی، تأمین بودجه برای نظارت، ایجاد معیشت های پایدار برای جوامع جنگلی و برخورد قانونی با سودجویان، از مهم ترین اقداماتی است که باید در اولویت قرار گیرد.

اگرچه طرح تنفس جنگل در شمال با نیت احیای طبیعت آغاز شد، اما بدون ملاحظات اجرایی کافی، اکنون خود به عاملی برای تهدید جنگل های زاگرس بدل شده است. اگر امروز برای حفاظت از جنگل های کردستان و دیگر نقاط زاگرس اقدام نکنیم، فردا با فاجعه ای بزرگ تر از شمال کشور روبه رو خواهیم شد؛ فاجعه ای که این بار، شاید فرصت اصلاح ندهد.

یادداشت: سروش حبیبی راد