به گزارش کردپرس، تحولات سیاسی در سوریه، که با سقوط حکومت بشار اسد و روی کار آمدن حکومت اسلام‌گرای سنی همراه شد، فرصت‌های تازه‌ای برای اسلام‌گرایان اقلیم کردستان عراق ایجاد کرده است. این جریان‌ها با تکیه بر اشتراکات ایدئولوژیک و سیاسی با دولت جدید دمشق، این دگرگونی را فرصتی برای ایجاد ائتلاف‌های جدید و در نهایت تقویت تلاش‌ها برای حمایت از حقوق کردها می‌بینند.

با این حال، یک پرسش مهم همچنان بی‌پاسخ مانده است: آیا ارتباطات فرامرزی می‌تواند به تثبیت خودگردانی سیاسی و فرهنگی کردهای سوریه کمک کند یا این تلاش‌ها، تنها پیچیدگی‌های بیشتری در مسیر اهداف سیاسی اسلام‌گرایان کُرد در عراق ایجاد خواهد کرد؟ این موضوع در حالی مطرح می‌شود که جریان‌های اسلام‌گرای کرد در سال‌های اخیر با شکست‌های قابل توجهی در انتخابات عراق مواجه شده و به شدت مورد انتقاد قرار گرفته‌اند. این انتقادها به ویژه بر این نکته متمرکز است که این جریان‌ها هویت اسلامی را بر هویت قومی کردی خود مقدم می‌دانند. در چنین فضایی، پیوند زدن پروژه‌های سیاسی خود به حکومت جدید دمشق می‌تواند انتقادات بیشتری علیه آنان برانگیزد.

تمجید اسلام‌گرایان کرد عراق از تحولات سوریه

احزاب اسلام‌گرای کرد در عراق پس از سقوط اسد، به سرعت تلاش‌هایی برای حضور در عرصه جدید سوریه آغاز کردند. با این حال، واکنش‌های متفاوت آنان نشان از شکاف‌های عمیق راهبردی در درون این جریان دارد؛ شکاف‌هایی که حاصل دهه‌ها تحولات ایدئولوژیک، انشقاق‌های درون‌گروهی و تغییرات در ائتلاف‌های سیاسی است.

در این میان، «عرفان علی عبدالعزیز»، رهبر «جنبش اسلامی کردستان» ، از جمله کسانی بود که تنها چند هفته پس از سقوط اسد، از بازگشایی دفتر گروه خود در دمشق خبر داد. عبدالعزیز این اقدام را با هدف «گفت‌وگو برای یافتن راه‌حل‌های بهتر برای مشکلات برادران کردمان» توصیف کرد. او همچنین به «روابط تاریخی» خود با احمد الشرع، رئیس‌جمهور جدید سوریه اشاره کرد، هرچند جزئیاتی از این روابط ارائه نداد. برخی منابع گفته‌اند که شماری از اعضای جنبش اسلامی کردستان ممکن است از سال ۲۰۱۳ در کنار نیروهای وابسته به الشَرع (که آن زمان به جبهه النصره معروف بودند) جنگیده باشند.

از سوی دیگر، «علی باپیر»، رهبر «گروه عدالت کردستان» (کومل) که خود انشعابی از جنبش اسلامی کردستان به شمار می‌رود، نیز در اقدامی مشابه، نامه‌ای تبریک‌آمیز برای الشرع ارسال کرد. او در این نامه خواستار رسیدگی به برخی از بی‌عدالتی‌های گذشته علیه کردهای سوریه، از جمله سلب تابعیت، محدودیت‌های ازدواج و محدودیت‌های کاری شد.

این اقدامات را می‌توان تلاشی دوگانه برای اعلام تعهد به مسائل کردهای سوریه و در عین حال ایجاد کانال‌های ویژه ارتباطی با مقامات جدید دمشق دانست. این وضعیت نشان‌دهنده چالش اصلی احزاب اسلام‌گرای کرد عراق است: تأکید همزمان بر هویت کردی و آرمان‌های اسلامی.

کُرد بودن یا اسلام‌گرا بودن؟

با این حال، پیوندهای فرامرزی که اسلام‌گرایان کرد عراق بر آن تأکید دارند، در عین حال می‌تواند به ضرر آنان تمام شود. هم عبدالعزیز و هم باپیر پیش‌تر به خاطر ارتباطاتشان با گروه‌های تندرو مانند القاعده مورد انتقاد قرار گرفته‌اند. علی باپیر پس از حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳، به اتهام ارتباط با گروه‌های شبه‌نظامی برای ۲۲ ماه در بازداشتگاه نیروهای آمریکایی در نزدیکی بغداد زندانی بود و تنها پس از اعلام انصراف از فعالیت‌های مسلحانه و تمرکز بر فعالیت‌های سیاسی و مذهبی آزاد شد.

هر دو گروه، یعنی جنبش اسلامی کردستان و گروه عدالت کردستان، که ریشه در اسلام‌گرایی فراملیتی اواخر قرن بیستم دارند، بارها از سوی احزاب دیگر کرد به این متهم شده‌اند که اسلام‌گرایی را بر هویت قومی کردی خود مقدم می‌دانند. این اتهام‌ها تأثیر خود را نشان داده و کارشناسان، عملکرد ضعیف این گروه‌ها در انتخابات شوراهای استانی اکتبر ۲۰۲۳ عراق را نشانه این روند می‌دانند.

هاوکار علی، استاد دانشگاه در سلیمانیه، در گفت‌وگو با «امواج مدیا» تأکید کرده که نتایج انتخابات پارلمانی کردستان در اکتبر ۲۰۲۴ نیز برای احزاب اسلام‌گرا ناامیدکننده بوده است. گروه عدالت کردستان تنها موفق به کسب سه کرسی شد و جنبش اسلامی کردستان هیچ کرسی‌ به دست نیاورد. این گروه‌ها نتایج انتخابات را رد کرده و مدعی شدند که در جریان رأی‌گیری دستکاری صورت گرفته است.

به گفته هاوکار علی، این دو گروه معتقدند که برخی کشورها مانند ترکیه در نتایج انتخابات نقش داشته و آن‌ها را در عرصه سیاسی به حاشیه رانده‌اند. در نتیجه، رهبران این گروه‌ها اکنون در پی گسترش روابط منطقه‌ای و بین‌المللی خود، به‌ویژه از طریق سوریه هستند تا بتوانند وزن سیاسی خود را بازیابند.

میانجی‌گری محتاطانه

با این حال، همه گروه‌های اسلام‌گرای کرد در عراق رویکردی یکسان نسبت به دولت جدید سوریه ندارند. «مثنی امین»، از رهبران «اتحاد اسلامی کردستان» ، ضمن ابراز خوش‌بینی نسبت به تغییر موضع الشرع به سمت اعتدال، بر اصول مشترک میان گروه متبوعش و حکومت جدید سوریه تأکید کرده است.

مثنی امین همچنین اعلام کرده که هدف اتحاد اسلامی کردستان، میانجی‌گری برای حل مسالمت‌آمیز مسائل خودگردانی کردها و دیگر اختلافات در سوریه است. این موضع‌گیری می‌تواند این حزب را به پلی میان حکومت دمشق و «نیروهای دموکراتیک سوریه»  تبدیل کند.

زمینه منطقه‌ای و ارتباطات فرامرزی

برای اسلام‌گرایان کرد عراق، ارتباط با دولت الشرع فرصتی ارزشمند به شمار می‌رود. داشتن روابط قوی با حکومت جدید دمشق می‌تواند به تحقق آرزوی آنان مبنی بر جبران ظلم‌های گذشته علیه کردهای سوریه کمک کند.

با این حال، برخی تحلیلگران این تلاش‌ها را مورد انتقاد قرار داده‌اند. «عزیز رؤوف»، تحلیلگر کرد عراقی، در گفت‌وگو با «امواج مدیا» تأکید کرده که ایجاد روابط با دولت‌های خارجی وظیفه احزاب سیاسی نیست بلکه مسئولیت دولت‌هاست. او همچنین اسلام‌گرایان کرد را به دلیل ناکارآمدی در بهره‌گیری از روابط منطقه‌ای، از جمله با ایران و ترکیه، برای پیشبرد منافع کردها مورد انتقاد قرار داد.

در عین حال، اسلام‌گرایان کرد برای ایفای نقش مؤثر در معادلات منطقه‌ای، باید با پیچیدگی‌های فراگیر مسئله کردها آگاهانه برخورد کنند. در سوریه، یکی از مسائل محوری، آینده نیروهای دموکراتیک سوریه است؛ نیرویی که نقشی کلیدی در شکست داعش ایفا کرد و اداره خودگردان در شمال شرق سوریه را پایه‌ریزی نمود.

با این وجود، ترکیه نیروهای دموکراتیک سوریه را شاخه‌ای از «حزب کارگران کردستان» یا پ.ک.ک (PKK) می‌داند که در ترکیه و برخی دیگر کشورها به عنوان سازمانی تروریستی شناخته می‌شود. این امر معضلی برای اسلام‌گرایان کرد عراق ایجاد کرده که از یک سو روابط نزدیکی با آنکارا دارند و از سوی دیگر، باید میانجی‌گری میان نیروهای دموکراتیک سوریه و دولت دمشق را مدیریت کنند. این شرایط، مأموریت آنان را به شدت دشوار و پرریسک کرده است.

منبع: امواج مدیا