کردپرس - نفت و گاز از ارکان اصلی اقتصاد ایران محسوب می‌شوند و استان ایلام به عنوان یکی از مناطق غنی از این منابع، نقش مهمی در تأمین انرژی کشور ایفا می‌کند. با اجرای قانون زنجیره ارزش نفت و گاز، سیاست‌های اقتصادی به سمت کاهش خام‌فروشی و افزایش ارزش افزوده سوق یافته است، اما این تحول اقتصادی می‌تواند چالش‌هایی برای مناطق تولیدکننده، از جمله کاهش درآمدهای استانی و مالیات‌های محلی، به دنبال داشته باشد. این گزارش به بررسی پیامدهای این قانون بر اقتصاد استان ایلام و راهبردهای پیشنهادی برای کاهش اثرات منفی می‌پردازد.
زنجیره ارزش نفت و گاز چیست؟
زنجیره ارزش نفت و گاز مجموعه‌ای از فرآیندها و فعالیت‌هایی است که از مرحله اکتشاف و تولید تا مصرف نهایی را شامل می‌شود و شامل چهار حلقه اصلی اکتشاف و تولید (شامل استخراج نفت و گاز از منابع زیرزمینی)، پالایش (فرآوری نفت خام و گاز طبیعی به محصولات قابل استفاده مانند بنزین، گازوئیل و سایر سوخت‌ها)، پتروشیمی (تبدیل مواد اولیه نفت و گاز به محصولات شیمیایی و پلیمری و در نهایت صنایع پایین‌دستی پتروشیمی (شامل تولید محصولات نهایی مانند پلاستیک، لاستیک، مواد شیمیایی صنعتی و دارویی) است. این زنجیره به جای خام‌فروشی، بر ایجاد ارزش افزوده و توسعه صنایع مرتبط تمرکز دارد، که موجب اشتغال‌زایی، افزایش درآمد و کاهش وابستگی اقتصادی می‌شود.
امیدهای ایلام در زنجیره ارزش نفت و گاز
جایگاه ایران در زنجیره ارزش نفت و گاز، تحت تأثیر چالش‌های ساختاری، تحریم‌ها، و سیاست‌های اقتصادی قرار دارد. ایران با داشتن بزرگ‌ترین ذخایر گازی جهان و یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت، پتانسیل بالایی برای توسعه زنجیره ارزش دارد، اما در برخی حلقه‌ها با موانع جدی روبه‌رو است. استان ایلام نیز به دلیل ذخایر غنی نفت و گاز، نقش مهمی در زنجیره ارزش این صنعت دارد. این استان دارای ۱۱٪ ذخایر گاز و ۶٪ ذخایر نفتی کشور است و از معدود مناطقی محسوب می‌شود که امکان تحقق کامل زنجیره ارزش را در هر چهار حلقه دارد؛ به نحوی که در بخش اکتشاف و تولید، ایلام دارای میدان‌های نفتی و گازی مهمی در مهران و دهلران و چوار است و میدان گازی تنگ بیجار خوراک پالایشگاه گاز ایلام را تأمین می‌کند که خود یکی از مراکز مهم پالایشی کشور است که در حال توسعه فاز دوم خود با پیشرفت ۸۶٪ است. این پالایشگاه نقش کلیدی در تأمین گاز مصرفی استان و تقویت فشار گاز خط لوله سراسری دارد. پتروشیمی ایلام نیز یکی از پروژه‌های مهم استان است که با هدف تکمیل زنجیره ارزش فعالیت می‌کند. ایلام این حلقه، ظرفیت بالایی برای تولید محصولات پتروشیمی دارد و می‌تواند به کاهش خام‌فروشی کمک کند چرا که جز این مجتمع، طرح های پتروشیمی در هلیلان، دره‌شهر و دهلران با درصدهای پیشرفت مختلف، نوید از قدرت بیشتر زنجیره ارزش ایلام در این بخش در آینده نزدیک می‌دهد.
اما با وجود نزدیک بودن ایلام به خط لوله اتیلن غرب و همچنین در دسترس بودن بازار کاملا مشتاق عراق، در حلقه صنایع پایین دستی اوضاع ایلام خوب نیست و این مهم باعث کاهش درآمدهای استان شده است. این بخش هنوز نیازمند سرمایه‌گذاری بیشتر است تا بتواند محصولات نهایی با ارزش افزوده بالا تولید کند.
بیم‌های قانون زنجیره ارزش نفت و گاز برای ایلام
قانون زنجیره ارزش نفت و گاز می‌تواند تأثیراتی بر درآمدهای مالیاتی استان ایلام داشته باشد. این قانون با هدف کاهش خام‌فروشی و افزایش ارزش افزوده تدوین شده است، اما ممکن است تمرکز درآمدها را در این زنجیره به سمت مناطق صنعتی‌تر سوق دهد؛ به عبارتی، مثلا استان‌هایی که در آن صرفاً نفت یا گاز استخراج شده و به دیگر مناطق صنعتی‌تر کشور ارسال می‌شود، طبق این قانون، درآمدها و درصدهای کمتری شامل حالش می‌شود و درصدهای بیشتر این ثروت به خزانه استان‌های برخوردار و صنعتی دارای صنایع پایین دستی سرازیر می شود. این کاهش درآمدهای مالیاتی و سهم اقتصادی استان از این تغییرات، در کنار سایر زیان‌ها، می‌تواند چالش‌هایی برای شهرداری‌ها و توسعه منطقه‌ای ایجاد کند چرا که با اجرای زنجیره ارزش، بخش عمده‌ای از فرآوری نفت و گاز به مناطق دارای صنایع پایین‌دستی منتقل می‌شود و این امر باعث می‌شود که مالیات حاصل از ارزش افزوده به جای استان‌های تولیدکننده، به استان‌هایی که فرآوری و تولید محصولات نهایی را انجام می‌دهند، اختصاص یابد. این چالش مهمی است برای استانی که قرار است میزان بهره مندی از ثروت زیر پای مردمانش، از قدیم هم کمتر شود.
چه می‌توان کرد؟
شاید کار زیادی نتوان کرد و این یک مسئله کلان و لازمه تغییرش اجماع نمایندگان مجلس باشد اما هر طور که هست، باید جایگاه استان ایلام در زنجیره ارزش حفظ و ارتقاء یابد. قانون زنجیره ارزش نفت و گاز با تمرکزی که بر حلقه پایانی یعنی بر صنایع پایین‌دستی دارد، تأثیرات اقتصادی مهمی بر استان ایلام خواهد داشت و همانطور که گفته شد، کاهش درآمدهای مالیاتی و سهم اقتصادی استان از این تغییرات، می‌تواند چالش‌هایی برای شهرداری‌ها و توسعه منطقه‌ای ایجاد کند. البته باید در نظر داشت که اجرای زنجیره ارزش نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان در پالایشگاه‌ها و صنایع پتروشیمی و پایین دستی است و اگر سرمایه‌گذاری کافی جذب نشود، استان ایلام ممکن است نتواند از منابع خود به‌طور کامل بهره‌برداری کند و فرصت‌های اقتصادی از دستش برود یا مزایای آن به استان‌های دیگر منتقل شود.
فعالان اقتصادی و اهالی رسانه واقفند که چنین سرمایه‌گذاری های کلانی با این همه پروژه زخمی بزرگ در استان، شاید شدنی نیست یا به زودی قابل تحقق نباشد اما در کنار توجه به سایر مزیت‌های نسبی استان، باید تکمیل این زنجیره ارزش، به عنوان راهبرد اساسی و مورد اجماع استان و سند توسعه ایلام باشد. باید مصوبه بر زمین مانده سفر شهید رئیسی به ایلام جهت ایجاد پارک پلی پروپیلن احیا شود و دولتمردان و نمایندگان مجلس بر اصلاح سیاست‌های مالیاتی تمرکز کنند تا درآمدهای حاصل از زنجیره ارزش نفت و گاز برای مناطق تولیدکننده کاهش پیدا نکند و با بخش‌های مختلف دولت مذاکره شود تا با افزایش بودجه استانی و تخصیص بیشتر بودجه‌های ملی، بخشی از زیان‌های زنجیره ارزش در خصوص استان‌های تولیدکننده نفت و گاز جبران شود.
در کنار این موارد نباید از تقویت زیرساخت‌های آموزشی و مهارت‌آموزی جهت آموزش نیروی کار محلی برای تأمین نیازهای جدید صنایع پایین‌دستی و افزایش اشتغال نیز غافل شد و باید امیدوار بود که مردم استان ایلام بتوانند از مواهب خدادادی استان در حوزه انرژی، بصورت حداکثری بهره ببرند و نقش برجسته‌تری در اقتصاد انرژی کشور ایفا کنند.
نظر شما