به گزارش کردپرس،  با اعلام رسمی انحلال حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک)، یکی از طولانی‌ترین منازعات چریکی خاورمیانه وارد فاز تازه‌ای شده است. اما سؤال اصلی باقی است: سلاح‌هایی که در کوهستان‌ها انبار شده‌اند، چه سرنوشتی خواهند داشت؟ گزارش نشریه ترند به بررسی سرنوشت سلاح های پ.ک.ک، تهدیدهای بالقوه، بازیگران ذی‌نفع و سناریوهای پیش‌رو می‌پردازد:

۱. جنگ‌افزارهای سبک: ستون فقرات قدرت رزمی پ‌.ک‌.ک

طبق گزارش‌های منتشرشده از سوی وزارت دفاع ترکیه بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴، سلاح‌های سبک زیر از نیروهای پ‌ک‌ک در عراق، سوریه و جنوب‌شرقی ترکیه ضبط و ثبت شده‌اند:

• AKM، AK-74، AK-103 — این سلاح‌های به‌جا مانده از دوران شوروی، همچنان سلاح اصلی نیروهای پ.‌ک.‌ک محسوب می‌شود. منشأ آن‌ها به انبارهای دوران جنگ سرد در شوروی  و انبارهای ارتش عراق پس از فروپاشی در سال‌های ۱۹۹۱ و ۲۰۰۳ بازمی‌گردد.
• M16A2 و M4A1 — سلاح‌های آمریکایی که به‌طور گسترده از طریق واحدهای ی.‌پ.‌گ در شمال سوریه در اختیار پ‌ک‌ک قرار گرفته‌اند. تخمین‌ها نشان می‌دهد تا سال ۲۰۲۳، حدود ۲۵۰۰ قبضه از این سلاح‌ها در دست پ‌ک‌ک بوده است.
• MPT-55 و MPT-76 — سلاح‌های استاندارد ارتش ترکیه که در عملیات‌های پ‌ک‌ک به غنیمت گرفته شده‌اند. داده‌های رسمی ترکیه تأیید می‌کند که ۷۴ قبضه با شماره سریال شناسایی‌شده در انبارهای سلاح پ.‌ک.‌ک در عراق و شمال سوریه کشف شده‌اند.
• تفنگ‌های تک‌تیرانداز کالیبر ۵۰ ساخت محلی که در مناطق کوهستانی کردستان عراق تولید می‌شوند. این سلاح‌ها بردی تا حدود ۱۰۰۰ متر دارند.
• سلاح‌های متفرقه — شامل G3 (ساخت آلمان)، FN FAL (بلژیک) و Zastava M70 (یوگسلاوی). هرچند قدیمی، اما همچنان قابل‌اعتماد هستند و از ساختارهای فروپاشیده نظامی در عراق، سوریه و لیبی به‌دست آمده‌اند.

۲. سامانه‌های ضدتانک و راکت‌اندازها

پ.‌ک‌.ک همواره به ترکیبی از ابزارهای ضدزره قدیمی و دست‌ساز متکی بوده است:

• RPG-7 — سلاح اصلی ضدزره، شامل نمونه‌های چینی مانند Type 69. عمدتاً علیه خودروهای زرهی و مهندسی ترکیه استفاده شده‌اند.
• موشک‌های هدایت‌شونده 9M111 "فاگوت" و 9M113 "کنکورس" — موشک‌های ضدتانک با هدایت سیمی که استفاده آن‌ها در مناطق زاب و متینا بین سال‌های ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۴ تأیید شده است.
• FGM-148 جاولین — سلاحی نادر و پیشرفته. مشاهده آن به واحدهای ی‌پ‌گ مرتبط است. اولین استفاده تأییدشده در نزدیکی تل‌رفعت در اواخر ۲۰۲۲ ثبت شد. ارتش ترکیه دو مورد شلیک را گزارش کرده که تنها یکی از آن‌ها به هدف اصابت کرد.
• مین‌های ضدزره و نارنجک‌های دست‌ساز — شامل مکان های تله‌گذاری‌شده، بمب‌های کنار جاده‌ای و کیت‌های کمین. تنها در سال ۲۰۲۳، وزارت کشور ترکیه ۳۰۹ حادثه مربوط به IED  یا این نوع تله گذاری را به پ‌ک‌ک نسبت داد.

۳. سامانه‌های پدافند هوایی: محدود، اما مرگبار

هرچند پ‌ک‌ک از نظر پدافند هوایی به سطحی مانند "گنبد آهنین" نرسیده، اما همچنان تهدیدی از زمین به هوا محسوب می‌شود:

• دوش پرتاب های مدل Strela-2 و Igla — منشأ آن‌ها به مسیرهای قاچاق از افغانستان و سوریه برمی‌گردد. اولین استفاده مستند در سال ۱۹۹۴ از آن زمان، دست‌کم ۱۵ پرتاب تأییدشده ثبت شده که شامل سه هدف موفق (دو فروند بالگرد AH-1 کبرا و یک فروند بلک‌هاک UH-60) بوده است.
• سامانه‌های دوش پرتاب مدرن‌تر —اطلاعاتی از رؤیت سامانه‌های جدیدتر پس از ۲۰۱۴ در سوریه وجود دارد که احتمالاً از طریق گروه‌های نیابتی مسلح‌شده توسط آمریکا به پ‌ک‌ک رسیده‌اند.
• توپ‌های پدافندی ZU-23/2 و S-60 — توپ‌های ضدهوایی ثابت که در سنجار و متینا کشف شده‌اند. در نوامبر ۲۰۲۱، نیروهای ترکیه چهار سامانه از این نوع و حدود ۲۰۰۰ گلوله مهمات ضبط کردند.

۴. پهپادها: جهش فناورانه پ‌ک‌ک

پ‌ک‌ک از سال ۲۰۲۱ به این‌سو، به‌طور جدی به عرصه جنگ پهپادی وارد شده—تغییری که تاکتیک‌هایش را متحول کرده است.

پهپادهای انتحاری FPV

• بر پایه پلتفرم‌های تجاری اصلاح‌شده مانند DJI، iFlight و HGLRC ساخته شده‌اند.
• محموله‌های این نوع پهپادها  TNT، C-4 و مواد منفجره صنعتی مبتنی بر آمونیوم است.
• مناطق عملیاتی: حکاری، متینا، تونجلی.
• بین ژوئن ۲۰۲۴ تا فوریه ۲۰۲۵، دست‌کم ۵۲ اقدام برای حمله پهپادی ثبت شده که ۳۶ مورد آن توسط سامانه پدافندی "کُرکوت" ترکیه رهگیری شده‌اند.

پهپادهای شناسایی چندمنظوره

• برای رصد، هدف‌گیری توپخانه‌ای و پیگیری گشت‌های ترکیه استفاده می‌شوند.
• برد: تا ۱۵ کیلومتر.
• تجهیزات مخابراتی: شامل تقویت‌کننده سیگنال و گاهی اخلال‌گر GPS.

پهپادهای انتحاری FPV با ارسال تصویر زنده

• اولین حمله مستند: اکتبر ۲۰۲۳، در آواشین. هدف، گشت کماندویی ترکیه بود که دو خودرو آسیب دیدند.
• عملیات در شب، پرواز در ارتفاع پایین (زیر ۵۰ متر) و سرعت‌هایی تا حدود ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت.

۵. سلاح‌های دست‌ساز و ابتکاری

پ.‌ک‌.ک به‌خاطر خلاقیت جنگی و راه‌حل‌های ابتکاری در میدان نبرد شناخته می‌شود:

• خمپاره‌ها (۱۲۰ میلی‌متر، ۲۴۰ میلی‌متر) — در گلوله‌باران پایگاه‌ها استفاده می‌شوند. یکی از حملات شاخص در سال ۲۰۲۱، یک پایگاه ترکیه در حفتانین را هدف قرار داد و سه سرباز زخمی شدند.
• کوادکوپترهای نارنجک‌انداز — در سال ۲۰۲۲، هشت اقدام مجزا برای پرتاب نارنجک دستی روی مواضع ترکیه ثبت شد.
• تله های انفجاری کنترل‌شونده از راه دور — کنترل از طریق ماژول‌های GSM. اغلب در بزرگراه‌های کلیدی در استان‌های شرناک و بینگول کارگذاری می‌شوند.

زنجیره تأمین سلاح: پ‌ک‌ک چگونه زرادخانه خود را ساخت؟

زرادخانه گسترده پ‌.ک.‌ک محصول بیش از چهار دهه عملیات، شبکه‌های قاچاق، حمایت‌های خارجی و مهندسی داخلی است. ترکیب این عوامل، این سازمان را به یکی از پیشرفته‌ترین بازیگران غیردولتی در خاورمیانه از نظر تجهیز نظامی بدل کرده است.

منابع اصلی تأمین سلاح:

۱. غنائم جنگی

• پس از هر عملیات علیه ارتش ترکیه، پ‌ک‌ک سعی می‌کند تجهیزات نظامی باقی‌مانده را ضبط کند. بر اساس داده‌های وزارت دفاع ترکیه، تنها در بازه ژوئیه ۲۰۲۲ تا ژوئن ۲۰۲۳، دست‌کم ۱۱۳ قبضه سلاح گرم، ۴۹۰۰ گلوله، ۶۰ دستگاه ارتباط رادیو تاکتیکی و ۴۸ بسته مواد منفجره از یگان‌های ترکیه به دست پ‌ک‌ک افتاده است.
• در جریان درگیری‌های سوریه (۲۰۱۳–۲۰۲۲)، واحدهای وابسته به پ‌ک‌ک حدود ۳۵۰۰ قبضه سلاح را از داعش، ارتش آزاد و ارتش سوریه به غنیمت گرفتند.

۲. انتقال تسلیحات از ی‌پ‌گ در سوریه

• مهم‌ترین خط تأمین پس از ۲۰۱۴، انتقال سلاح از نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) به شاخه‌های پ.‌ک.‌ک در عراق و ترکیه بوده است.
• گزارش‌های اطلاعاتی ترکیه نشان می‌دهد که بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱، بیش از ۴۰۰۰ قبضه سلاح آمریکایی (شامل M16، M4، FN Minimi و مسلسل‌های سنگین M2 Browning) از سوریه به عراق منتقل شده‌اند.
• این انتقال از طریق کریدورهای غیررسمی در مرزهای شنگال – حسکه و دیرک – متینا صورت گرفته است.

۳. قاچاق از بازارهای سیاه منطقه

• پس از جنگ عراق و لیبی، مقادیر زیادی از سلاح‌ها در بازارهای سیاه منطقه پدیدار شد.
• شبکه‌های قاچاق در سوریه (قامشلو و حلب) و شمال عراق (زاخو، دهوک، و آمیدی) به‌عنوان شاهراه‌های تأمین عمل کرده‌اند.
• از جمله اقلام رایج قاچاق‌شده می‌توان به RPG، مسلسل PKM، نارنجک‌اندازهای M79 و حتی پهپادهای تجاری اشاره کرد.

۴. حمایت دولت‌های خارجی (غیررسمی و یا با واسطه)

• در دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، پ‌ک‌ک از حمایت اطلاعاتی و تسلیحاتی سوریه (زیر نظر حافظ اسد) بهره‌مند بود.
• در دوران پس از داعش، پشتیبانی لجستیکی ایالات متحده از ی‌پ‌گ باعث انتقال غیرمستقیم حجم بالایی از تسلیحات به پ‌ک‌ک شد.
• گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد برخی تجهیزات ارتباطی، سامانه‌های اخلال‌گر و دوربین‌های حرارتی با منشأ غربی در اختیار پ‌.ک.‌ک قرار گرفته‌اند.

۵. تولید داخلی و کارگاه‌های زیرزمینی

• در مناطق کوهستانی قندیل، گارا و زاب، پ‌ک‌ک کارگاه‌های زیرزمینی برای مونتاژ یا ساخت سلاح دارد.
• این کارگاه‌ها عمدتاً تولید خمپاره، بمب‌های دست‌ساز، مین و اخیراً پهپادهای اصلاح‌شده را بر عهده دارند.
• تخمین زده می‌شود که تا اوایل ۲۰۲۵، پ‌ک‌ک حدود ۱۵۰۰ پهپاد انتحاری FPV را به‌صورت بومی در این مراکز تولید کرده باشد.

. ارزیابی تهدید: پ‌ک‌ک در دوران پس از انحلال رسمی

اعلام انحلال رسمی پ‌ک‌ک در مه ۲۰۲۵، پایان یک دوران است، اما الزاماً پایان تهدید نیست. تحلیل‌گران امنیتی و مقام‌های اطلاعاتی منطقه‌ای اتفاق‌نظر دارند که ظرفیت‌های نظامی، ساختارهای مخفی و شبکه‌های وابسته به این سازمان همچنان توان بالقوه‌ای برای بی‌ثبات‌سازی، به‌ویژه در دوره گذار سیاسی و امنیتی دارند.

الف) ساختارهای جایگزین

پ‌ک‌ک با بهره‌گیری از دهه‌ها سال تجربه در تطبیق‌پذیری، توانسته است مجموعه‌ای از نهادها و شبکه‌های جانشین ایجاد کند که بخشی از ظرفیت‌های نظامی، لجستیکی و سیاسی آن را حفظ می‌کنند:

• در سوریه: نیروهای YPG و YPJ که اکنون در قالب «نیروهای دموکراتیک سوریه» (SDF) فعالیت می‌کنند، از لحاظ فرماندهی، آموزش و ایدئولوژی، پیوند تنگاتنگی با پ.‌ک.‌ک دارند.
• در عراق: گروه‌هایی مانند YBŞ (یگان‌های مقاومت شنگال) و HRK عملاً بخشی از ساختار غیررسمی پ‌ک‌ک باقی مانده‌اند.
• در ترکیه:  با وجود کاهش عملیات، هسته های مخفی همچنان فعال‌اند و قابلیت انجام حملات محدود یا بمب‌گذاری را دارند.

ب) ذخایر تسلیحاتی و قابلیت‌های مخفی

برآوردهای امنیتی نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از زرادخانه پ‌ک‌ک در مناطق کوهستانی شمال عراق (قندیل، زاب، گارا و متینا) و همچنین انبارهایی در خاک سوریه مخفی شده‌اند. تخمین‌ها از باقی‌ماندن سلاح های زیر در دست پ.ک.ک حکایت دارد:

• بیش از ۴۰۰۰ قبضه سلاح سبک و نیمه‌سنگین
• چند صد نارنجک‌انداز و راکت‌انداز قابل حمل
• حدود ۱۰۰۰ پهپاد اصلاح‌شده با قابلیت انتحاری یا شناسایی
• ده‌ها تن مواد منفجره و بمب‌های دست‌ساز (IED)

این حجم از تسلیحات حتی بدون وجود ساختار رسمی پ‌ک‌ک نیز می‌تواند در صورت بی‌ثباتی منطقه‌ای، به‌سرعت مورد استفاده قرار گیرد.

ج) خطر واگرایی یا انتقال تسلیحات

فروپاشی رسمی پ‌ک‌ک ممکن است به‌جای حل مسئله، موجب گسترش کنترل‌ناپذیر ظرفیت‌های نظامی آن شود:

• تسلیح گروه‌های محلی یا شبه‌نظامیان تازه‌تأسیس: در مناطق کردنشین عراق یا سوریه، برخی گروه‌های محلی ممکن است بخشی از زرادخانه سابق پ‌ک‌ک را تصاحب کرده و در رقابت‌های داخلی یا علیه دولت‌ها استفاده کنند.
• نفوذ بازیگران خارجی: ممکن است گروه‌هایی به‌ویژه در قالب یگان‌های سابقYBŞ ؛برای بهره‌برداری از توانایی‌های باقی‌مانده پ‌ک‌ک تلاش کنند.
• افزایش قاچاق و بازار سیاه: تسلیحات مازاد می‌تواند به شبکه‌های قاچاق در مرزهای عراق – ترکیه یا سوریه – اردن راه یابد.

د) تهدیدات سایبری و اطلاعاتی

گرچه تمرکز پ‌ک‌ک عمدتاً نظامی بوده، اما این گروه در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری قابل توجهی در حوزه اطلاعات، جنگ روانی، و عملیات سایبری داشته است. مراکز رسانه‌ای آن از جمله "ANF"، "Firat News" و حساب‌های ناشناس در فضای مجازی همچنان فعال‌اند و توان تحریک، بسیج یا تخریب روانی را حفظ کرده‌اند.

. سناریوهای پیش‌رو: از ادغام تا افول

پس از اعلام انحلال پ‌ک‌ک، آینده شبکه‌ها و ساختارهای باقیمانده آن تابع چند متغیر کلیدی خواهد بود؛ از جمله نوع برخورد دولت‌ها، نقش بازیگران منطقه‌ای و اراده جریان‌های کردی برای تغییر مسیر از مبارزه مسلحانه به کنش سیاسی. در این زمینه، می‌توان چند سناریوی احتمالی را ترسیم کرد:

الف) ادغام در فرآیند سیاسی و اجتماعی

در خوش‌بینانه‌ترین حالت، اعضای سابق پ‌ک‌ک و گروه‌های هم‌راستا با آن در قالب احزاب سیاسی، نهادهای مدنی یا نیروهای محلی خودگردان به مشارکت در فرآیندهای دمکراتیک روی می‌آورند. این سناریو در گرو تحقق شرایطی است:

• تضمین حقوق فرهنگی و سیاسی کردها، به‌ویژه در ترکیه و سوریه؛
• اعطای عفو عمومی و امکان بازگشت نیروهای سابق به زندگی عادی؛
• بازتعریف گفتمان مقاومت در قالب مبارزه قانونی و مدنی.

برخی تحرکات اولیه در این راستا دیده می‌شود؛ از جمله مواضع اخیر حزب دموکراتیک خلق‌ها (HDP) و نهادهای کرد در شمال سوریه برای تأکید بر "گذار مسالمت‌آمیز" و مخالفت با راهکار مسلحانه.

ب) تجزیه ساختار و چندپارگی گروه‌ها

در این سناریو، نبود یک فرماندهی مرکزی و فقدان اجماع ایدئولوژیک می‌تواند به فروپاشی سازمان‌یافته نیروهای سابق پ‌ک‌ک و ظهور گروه‌های محلی مسلح، بدون انسجام یا اهداف واحد منجر شود. چنین وضعیتی می‌تواند منبعی برای بی‌ثباتی در مناطق مرزی و عامل رقابت یا درگیری میان گروه‌های کردی یا حتی با دولت‌های محلی شود.

نمونه‌هایی از این پدیده پیش‌تر در شنگال، حسکه و مناطق کوهستانی دهوک دیده شده که گروه‌هایی با نام و ادعای مقاومت محلی، اما بدون هماهنگی کلی فعالیت می‌کنند.

ج) بازگشت به خشونت در قالبی جدید

بدبینانه‌ترین سناریو، ظهور شاخه‌های تندروتر از دل نیروهای سابق پ‌ک‌ک است که به دلایل سیاسی، ایدئولوژیک یا انتقام‌جویانه، دوباره به خشونت سازمان‌یافته روی آورند. این گروه‌ها ممکن است:

• از خلا سیاسی در مناطق کردنشین بهره ببرند؛
• حمایت خارجی جذب کنند
• بر گفتمان "خیانت به آرمان" و "مماشات رهبران" برای جذب نیرو تأکید کنند.

در چنین حالتی، خطر بازتولید پ‌ک‌ک به‌شکلی غیررسمی و افراطی، اما بدون کنترل و پاسخگویی، مطرح می‌شود.

نتیجه‌گیری

انحلال رسمی پ‌ک‌ک، بی‌تردید یکی از تحولات مهم در ژئوپلتیک خاورمیانه است، اما به‌تنهایی به معنای پایان تهدید یا آغاز صلح نیست. این رخداد بیشتر حکم یک نقطه عطف را دارد که در آن آینده نیروهای کردی، مسیر حل منازعات و امنیت منطقه‌ای وارد مرحله‌ای جدید، حساس و سرنوشت‌ساز می‌شود. نقش‌آفرینی مسئولانه دولت‌ها، گروه‌های کردی و قدرت‌های بین‌المللی، تعیین‌کننده آن خواهد بود که این گذار به سمت ثبات و دمکراسی پیش برود یا به‌سوی واگرایی، خشونت پراکنده و آشوب بازگردد.

منبع: نشریه ترند