به گزارش خبرگزاری کردپرس، امنیت زیرساخت بسیاری از ارکان توسعه یک کشور است و به زعم برخی، امنیت غذایی یکی از مهم ترین بخشهای امنیت ملی کشورهاست که توجه ویژه به آن همواره در دستور کار نهادهای قانونگذاری، اجرایی و نظارتی قرار داشته و کمترین توقع مردم نیز دسترسی پایدار به مواد غذایی سالم است.

تعریف امنیت غذایی در ارتباط با امنیت ملی

امنیت غذایی به معنای دسترسی همه افراد به غذای کافی، سالم و مغذی در تمام اوقات برای داشتن یک زندگی سالم و فعال تعریف شده است و این تعریف شامل سه رکن اصلی است: موجود بودن غذا، دسترسی به غذا و پایداری در دریافت غذا. اطمینان از اینکه همه افراد بتوانند به غذای کافی دسترسی داشته باشند، تضمین اینکه غذاها سالم و فاقد آلودگی‌های میکروبی، شیمیایی و فیزیکی باشند، اطمینان از اینکه سیستم‌های تولید و توزیع غذا بتوانند در برابر شوک‌ها و بحران‌ها مقاومت کنند و تمرکز بر تغذیه مناسب و جلوگیری از سوءتغذیه و بیماری‌های مرتبط با غذا از مهم ترین مولفه های امنیت غذایی است که باعث شده بسیاری از کشورها، امنیت غذایی را معادل امنیت ملی در نظر بگیرند چرا که کمبود غذا می‌تواند منجر به ناآرامی‌های اجتماعی و اقتصادی شود و در بعد بین المللی نیز وابستگی به واردات مواد غذایی می‌تواند کشورها را در برابر تحریم‌ها و بحران‌های بین‌المللی آسیب‌پذیر کند.

بحران‌های امنیت غذایی در ایران و استانهای کردنشین

بحران‌های امنیت غذایی در ایران (و به تبع استانهای غربی و کردنشین) تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارند که می‌توانند به ناپایداری اجتماعی و اقتصادی منجر شوند.

تحریم‌های بین‌المللی از سوی ایالات متحده و اتحادیه اروپا که اغلب تجاری و اقتصادی هستند، تأثیرات قابل توجهی بر واردات مواد غذایی و نهاده‌های کشاورزی داشته‌اند. این تحریم‌ها باعث افزایش هزینه‌های تولید داخلی و در نتیجه افزایش قیمت محصولات کشاورزی و مواد غذایی شده‌اند. ایران اگر چه برنامه خودکفایی گندم را همواره در دستور کار دارد اما در محصولاتی دیگر مانند نهاده های دامی و دانه های روغنی و گوشت قرمز وابسته به واردات است و از این حیث تحریمها تاثیرگذار بر امنیت غذایی هستند و نوسانات بازار جهانی نیز بر افزایش این آسیب می افزاید. این چالش در استان‌های مرزی مانند آذربایجان غربی و کردستان که به واردات وابسته هستند، تأثیر بیشتری دارد.

چالش بزرگ دیگر در حوزه امنیت غذایی، کمبود منابع آبی در کشور است. ایران با بحران کم‌آبی مواجه است که تأثیر مستقیمی بر تولیدات کشاورزی دارد. کاهش منابع آبی باعث کاهش تولید محصولات کشاورزی و افزایش وابستگی به واردات مواد غذایی می‌شود. این مهم در استان‌های ایلام و کرمانشاه که در غرب کشور با کمبود منابع آبی مواجه‌اند، تولیدات کشاورزی را کاهش داده و امنیت غذایی را تهدید می‌کند.

از طرفی شوک‌ها و نوسانات اقتصادی و تورم بالا، قدرت خرید مردم را کاهش داده و دسترسی به غذای کافی و سالم و همه گروههای غذایی برای دریافت تمام مواد مورد نیاز بدن، برای بسیاری از خانوارها دشوار شده است. این وضعیت می‌تواند منجر به افزایش سوءتغذیه و مشکلات بهداشتی شود و در رشد کودکان امروز که نسل فردای کشور را تشکیل می دهند مشکلاتی ایجاد کند. نوسانات اقتصادی و تورم بالا در استانهای ایلام، کرمانشاه، کردستان و آذربایجان غربی که همواره در صدر بیشترین تورم کشور قرار دارند، قدرت خرید بخشهای بزرگی از مردم را کاهش داده و دسترسی به غذای کافی و سالم را دشوار کند.

چالش بزرگ دیگر که نقاط زیادی از کشور با آن درگیر هستند، تغییرات اقلیمی و وقوع پدیده‌های جوی نظیر خشکسالی و سیل است که تولیدات کشاورزی را تحت تأثیر قرار داده و امنیت غذایی را به خطر می‌اندازند. این تغییرات می‌توانند به کاهش تولیدات و افزایش قیمت‌ها منجر شوند که این مشکلات در استانهای کرمانشاه و ایلام بیش از سایر نقاط موثر واقع شده است.

استان‌های ایلام، کرمانشاه، کردستان و آذربایجان غربی به دلیل موقعیت جغرافیایی و شرایط اقتصادی و اقلیمی خاص، با چالش‌های امنیت غذایی مواجه‌اند که برای مقابله با این چالش‌ها، نیاز به سیاست‌های جامع و هماهنگ در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی است.

امنیت غذایی و مثال‌هایی از گندم و دانه‌های روغنی

تولید داخلی مواد غذایی مانند گندم و دانه‌های روغنی نقش حیاتی در تأمین امنیت غذایی و امنیت ملی دارد. این تولیدات می‌توانند به کاهش وابستگی به واردات، افزایش پایداری اقتصادی و اجتماعی و بهبود سلامت عمومی کمک کنند. برای دستیابی به این اهداف، نیاز به سیاست‌های حمایتی و توسعه زیرساخت‌های کشاورزی است. گندم یکی از محصولات استراتژیک و اساسی در تأمین امنیت غذایی ایران است که حدود ۴۰ درصد انرژی روزانه و ۵۰ درصد پروتئین مورد نیاز مردم را تأمین می‌کند. خودکفایی در تولید گندم می‌تواند وابستگی به واردات را کاهش داده و از تأثیرات منفی نوسانات بازار جهانی و تحریم‌ها جلوگیری کند و به پایداری اقتصادی و کاهش هزینه‌های ارزی کمک کند.

دانه‌های روغنی مانند سویا، کلزا و آفتابگردان نیز نقش مهمی در امنیت غذایی دارند. این دانه‌ها منبع اصلی تولید روغن‌های خوراکی هستند که بخش مهمی از رژیم غذایی مردم را تشکیل می‌دهند. اتخاذ سیاست‌هایی افزایش تولید داخلی دانه‌های روغنی می‌تواند وابستگی به واردات روغن‌های خوراکی را کاهش داده و از تأثیرات منفی نوسانات بازار جهانی جلوگیری کرده و از طرفی کشت دانه‌های روغنی می‌تواند به تنوع محصولات کشاورزی و پایداری سیستم‌های کشاورزی کمک کند.

احداث سامانه گرمسیری در استانهای غرب کشور که زمینهای بسیار زیادی را به زیر کشت آبی خواهد برد، می تواند به کشت دانه های روغنی با یک برنامه ریزی استراتژیک منجر شود تا یک قدم ایران را به خودکفایی و تامین نیاز داخل در کشت دانه های روغنی نزدیک کند.

راههای تامین و بهبود امنیت غذایی پایدار

افزایش تولید داخلی مواد غذایی و رسیدن به یک امنیت غذایی پایدار به عنوان مولفه ای مهم در امنیت ملی، نیازمند یک رویکرد جامع و هماهنگ است که شامل بهبود بهره‌وری، توسعه زیرساخت‌ها، حمایت از کشاورزان، تنوع‌بخشی به محصولات، سیاست‌های حمایتی و حفظ منابع طبیعی می‌شود. این تدابیر می‌توانند به تأمین امنیت غذایی و افزایش پایداری اقتصادی و اجتماعی کمک کنند. بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته مانند کشاورزی دقیق، سیستم‌های آبیاری هوشمند و پهپادها برای افزایش بهره‌وری و کاهش هدررفت منابع و همچنین اتخاذ رویکردهای حمایتی و بلند مدت جهت بهبود مدیریت منابع آب جهت افزایش تولید با استفاده از روش‌های نوین آبیاری مانند آبیاری قطره‌ای و تحت فشار می تواند در حوزه کشاورزی باعث بهبود وضعیت امنیت غذایی شود.

توسعه زیرساخت‌های کشاورزی در این مقوله از اولویتهای سیاستگذاران و تخصیص بودجه باید باشد. بهبود زیرساخت‌های حمل و نقل و ذخیره‌سازی و سرمایه گذاری و حمایت از تحقیقات و توسعه در زمینه کشاورزی برای بهبود روش‌های کشت و افزایش تولید در کنار ارائه تسهیلات مالی و اعتباری به کشاورزان به منظور خرید تجهیزات و نهاده‌های کشاورزی و توجه ویژه به آموزش و برنامه های ترویجی برای کشاورزان و دامداران در حوزه تولید پایدار و بهینه دارای اهمیت زیادی است و می طلبد که از نگاه سنتی و روتین به این حوزه ها دوری شود.

کشت محصولات با ارزش افزوده بالا و تنوع‌بخشی به محصولات کشاورزی نیز دارای اهمیت زیادی است. با توجه به کمبود منابع آبی و همچنین در راستای توجه به افزایش درآمد کشاورزان تشویق به کشت محصولاتی با ارزش افزوده بالا مانند دانه‌های روغنی و گیاهان دارویی می تواند راهبردی منطقی و اساسی باشد که در نهایت به کاهش وابستگی به واردات چنین اقلامی در بهبود امنیت غذایی موثر باشد. توسعه و گسترش کشت گلخانه‌ای نیز در این مقوله قابل پیگیری است که علاوه بر درآمدزایی و افزایش تولید و بهره وری در فصول مختلف، تاثیرپذیری امنیت غذایی از تغییرات اقلیمی و مخاطرات جوی و خشکسالی را کم کند.

دولت در راستای حمایت از کشاورزان و تشویق به تولید بیشتر می تواند با تعیین قیمت‌های تضمینی برای محصولات استراتژیک مانند گندم و دانه‌های روغنی به افزایش امنیت غذایی کمک کند و همچنین با کنترل و تنظیم واردات مواد غذایی به گونه‌ای که تولید داخلی تحت تأثیر منفی قرار نگیرد و کشاورزان بتوانند محصولات خود را به قیمت مناسب به فروش برسانند می تواند تسهیل گر باشد.

کشاورزی در ایلام؛ چالشها و فرصت‌ها

وضعیت کشاورزی در استان ایلام با چالش‌ها و فرصت‌های مختلفی روبروست. برخی شهرستانهای ایلام دارای استعدادها و ظرفیتهای بالایی در حوزه کاشت برنج و توسعه باغات هستند و برخی دیگر با زمینهای وسیع قطب تولید گندم و کلزا هستند. کمبود سرمایه و سرمایه‌گذاری یکی از مشکلات اصلی کشاورزان ایلامی است که ارائه تسهیلات مناسب و جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی می‌تواند به بهبود زیرساخت‌ها و افزایش تولید کمک کند. مشکل دیگر که شاید زیاد به چشم نیاید پایین بودن سطح دانش و سواد کشاورزان است که باعث کاهش بهره‌وری و استفاده ناکافی از فناوری‌های نوین کشاورزی می‌شود و بحثهای ترویجی و آموزشی در این زمینه بسیار ضروری و لازم است.

در کنار عدم استفاده مناسب از مکانیزاسیون و استفاده ناکافی از ماشین‌آلات و تجهیزات مدرن کشاورزی در ایلام، یک واقعیت دیگر این است که بسیاری از اراضی کشاورزی در ایلام کوچک و پراکنده هستند که این مسئله بهره‌وری را کاهش می‌دهد. دولت می تواند از کشاورزان برای خرید و استفاده از ماشین‌آلات و تجهیزات مدرن کشاورزی با ارائه تسهیلات مناسب حمایت کند و در زمینهای کوچک با تنوع بخشی به کشت و تشویق و آموزش تولید محصولات دارای ارزش افزوده بالا مانند زعفران به کشاورزان کمک کند.

تکمیل ۱۸ ایستگاه پمپاژ آب در نقاط مختلف استان ایلام قطعا در رونق کشاورزی، کاهش بیکاری، استمرار در تولید محصولات و افزایش امنیت غذایی موثر خواهد بود و همچنین تکمیل سامانه گرمسیری و مشروب شدن زمینهای کشاورزی بسیار وسیع و مستعد کشت محصولات استراتژیک در استان ایلام می تواند دریچه ای روی به توسعه کشاورزی و افزایش امنیت غذایی بیانجامد.