به گزارش کردپرس، عبدالله اوجالان، رهبر دربند پ.ک.ک، در بیانیه‌ای که از مدت‌ها پیش انتظار آن می‌رفت و بسیاری امیدوارند که زمینه را برای پایان دادن به بیش از چهار دهه درگیری بین ترکیه و کردها فراهم کند، از پیروان خود خواست سلاح‌هایشان را زمین بگذارند و این گروه شورشی را منحل کنند.

اوجالان در سخنانی که در یک کنفرانس خبری در استانبول قرائت شد، گفت: «من خواهان زمین گذاشتن سلاح‌ها هستم و مسئولیت تاریخی این درخواست را بر عهده می‌گیرم.» وی افزود: «همه گروه‌ها باید سلاح‌های خود را کنار بگذارند و پ.ک.ک  باید پس از برگزاری یک کنگره، خود را منحل کند.»

این رهبر ۷۵ ساله هیچ اشاره‌ای به حکومت خودگردان کردی در شمال شرق سوریه نکرد. اوجالان در آن منطقه به‌عنوان رهبر ایدئولوژیک مورد احترام است اما ترکیه اداره خودگردان کرد سوریه برای موجودیت ترکیه تهدید می‌داند. مظلوم کوبانی، فرمانده کل نیروهای دموکراتیک سوریه یا  (SDF) که متحد اصلی پنتاگون در جنگ با داعش است، تأیید کرد که این درخواست شامل گروه او نمی‌شود. وی گفت: «برای شفاف‌سازی موضوع باید بگویم که این موضوع فقط مربوط به پ.ک.ک است و هیچ ارتباطی با ما در سوریه ندارد.»

مانع اصلی مذاکرات مخفیانه

اختلافات بر سر سوریه یکی از موانع اصلی مذاکرات مخفیانه‌ای بود که نزدیک به یک سال طول کشید و در نهایت به این درخواست اوجالان انجامید. ترکیه اصرار داشت که این مذاکرات شامل شمال شرق سوریه نیز شود؛ منطقه‌ای که نیروهای ترکیه و گروه‌های سنی متحد آن در ۹ سال گذشته حملات شدیدی را برای نابودی اداره خودگردان دموکراتیک شمال و شرق سوریه انجام داده‌اند. اما به نظر می‌رسد که آنکارا موضع خود را نرم‌تر کرده است، چراکه برخی کشورهای عربی در برابر نفوذ فزاینده ترکیه در سوریه مقاومت نشان داده‌اند.

اگر این تغییر موضع ترکیه پایدار باشد یک پیروزی بزرگ برای کردهای سوریه محسوب خواهد شد.

جشن و شادی در استانبول

شهر استانبول در ابتدا حال و هوای جشن داشت، زیرا نمایندگان حزب دموکراتیک خلق‌ها (DEM)، بزرگ‌ترین حزب حامی کردها در ترکیه، سخنان اوجالان را خطاب به  پ.ک.ک، ابتدا به زبان کردی و سپس به زبان ترکی قرائت کردند. در میان حضار، سیاستمداران کرد تازه آزادشده از زندان و مادران کردهایی که توسط دولت ترکیه ناپدید شده بودند، حضور داشتند. این کنفرانس خبری به‌صورت زنده از تلویزیون ملی پخش شد.

تصویری از اوجالان که در کنار نمایندگان حزب DEM که همان روز با او در جزیره زندان ملاقات کرده بودند، ایستاده بود، روی یک صفحه نمایش بزرگ نشان داده شد. اوجالان که پیراهنی گیلاسی‌رنگ و کت سرمه‌ای به تن داشت، لاغرتر و موهایش خاکستری‌تر از آخرین تصاویر رسمی منتشرشده از او در بیش از یک دهه پیش در جریان مذاکرات قبلی صلح بود.

بازگشت به گذشته

اوجالان با تکرار استدلال‌هایی که در دادگاه سال ۱۹۹۹ خود مطرح کرده بود—دادگاهی که در آن به حبس ابد محکوم شد—ادعا کرد که شرایط برای ادامه فعالیت پ.ک.ک، از جمله به دلیل فروپاشی سوسیالیسم در دهه ۱۹۹۰، دیگر وجود ندارد و این امر «معنای بنیادی  پدید آمدن پ.ک.ک را تضعیف کرده است.»

او همچنین ادعا کرد که هویت کردی دیگر در ترکیه انکار نمی‌شود و آزادی بیان بهبود یافته است، هرچند که بسیاری از کردهایی که اظهارات ملی‌گرایانه بیان کرده یا نمادهای کردی را به همراه دارند، همچنان در معرض پیگرد قضایی و زندان قرار دارند.

اوجالان تأکید کرد که یک کشور مستقل، فدراسیون، خودمختاری اداری یا راه‌حل‌های مبتنی بر فرهنگ، پاسخ مناسبی نیستند. وی گفت: «هیچ جایگزینی برای دموکراسی در دستیابی و تحقق یک سیستم سیاسی وجود ندارد. تنها راه ممکن، اجماع دموکراتیک است.»

اشاره او به خودگردانی اداری ممکن است به‌عنوان پیامی به اداره خودمختار شمال و شرق سوریه تلقی شود.  ترکیه و رهبران اسلام‌گرای جدید سوریه بر انحلال این نهاد در سوریه تأکید دارند.

با این حال، فوزا یوسف، یکی از مقامات ارشد اداره خودگردان کردی، دیدگاه مظلوم کوبانی را تکرار کرد و گفت که اوجالان به سوریه اشاره‌ای نکرده است. او به المانیتور گفت: «این بیانیه بار دیگر نبوغ استراتژیک او را نشان می‌دهد. درخواست او تأثیر جدی بر نقشه سیاسی خاورمیانه خواهد گذاشت و نقطه عطفی در مبارزه برای دموکراسی خواهد بود.»

وی افزود: «ما می‌دانستیم که او ما را بخشی از هیچ معامله‌ای قرار نخواهد داد، زیرا ما بخشی از سوریه هستیم و او به‌دلیل احترام به دموکراسی چنین کاری نمی‌کند. توافق‌ها و مذاکرات ما باید با دمشق انجام شود، نه با ترکیه.» این تفکیک می‌تواند جنبه‌ای دوگانه داشته باشد؛ از یک سو، ممکن است به ترکیه اجازه دهد حملات خود را علیه کردهای سوریه ادامه دهد یا هم‌زمان با کردهای ترکیه نیز صلح می‌کند.

واکنش‌های رسمی محتاطانه

اوجالان همچنین با تکیه بر روایت دولت ترکیه مبنی بر این که نیروهای خارجی خصمانه عمداً ترک‌ها و کردها را در برابر یکدیگر قرار داده‌اند، بر وجود «روح برادری» بین این دو قوم تأکید کرد که برای «بقا در برابر قدرت‌های سلطه‌گر» ضروری است. او همچنین رجب طیب اردوغان و متحد ملی‌گرایش، دولت باغچلی، را به‌خاطر ایجاد شرایط لازم برای این مذاکرات تحسین کرد.

باغچلی در اکتبر ۲۰۲۴، با اشاره به مذاکرات مخفیانه بین پ.ک.ک و دولت—که ابتدا نشریه المانیتور از آن پرده برداشت—گفت که اوجالان باید در پارلمان حاضر شده و درخواست خلع سلاح کند؛ درخواستی که رهبر پ.ک.ک  اکنون مطرح کرده است.

افکان آلا، معاون رئیس حزب عدالت و توسعه (AKP) و یکی از چهره‌های کلیدی مذاکرات صلح پیشین که در سال ۲۰۱۵ شکست خورد، اولین مقام دولتی بود که در این باره اظهارنظر کرد.

او به شبکه طرفدار دولت، "A Haber"، گفت: «نتیجه این درخواست، انحلال سازمان تروریستی است و همه باید برای دستیابی به این هدف تلاش کنند.» وی تأکید کرد: «اگر تروریسم ادامه یابد، ما مصمم به ادامه مبارزه با آن هستیم.»

هلهله و اشک‌ شوق کردهای ترکیه

هزاران نفر در میدان‌های اصلی شهرهای منطقه عمدتاً کردنشین جنوب شرقی ترکیه گرد هم آمدند تا کنفرانس خبری را از طریق صفحه‌های نمایش عظیمی که نصب شده بود، تماشا کنند. آن‌ها پیش از قرائت پیام اوجالان، با شور و شوق هلهله و شادی کردند. برخی اما نتوانستند شوک خود را از شنیدن سخنان او پنهان کنند. سلیم کورت، روزنامه‌نگار محلی، از دیاربکربه المانیتور گفت: «تعداد زیادی از مردم گریه می‌کردند و می‌پرسیدند که چرا اوجالان بدون دریافت هیچ امتیازی، تا این حد کوتاه آمده است.»

احساسات مشابهی در استانبول نیز دیده شد. این امر باعث شد که سری سریا اوندر، نماینده حزب دم ظاتری یا  دموکراتیک خلق‌های سابق  تأکید کند که اوجالان همچنین گفته است که برای خلع سلاح و انحلال  پ.ک.ک، نیاز به اتخاذ «سیاست دموکراتیک و چارچوبی قانونی» وجود دارد—موضوعی که ظاهراً مخاطب آن دولت آنکارا است.

اما این بخش از سخنان اوجالان در بیانیه‌ای که به‌صورت علنی قرائت شد، گنجانده نشده بود.

بیش از ۴۰ هزار نفر، که بیشترشان جنگجویان پ.ک.ک بودند، از زمان آغاز مبارزه مسلحانه این گروه در سال ۱۹۸۴ جان خود را از دست داده‌اند. این مبارزه در ابتدا با هدف ایجاد یک کشور مستقل کردی در ترکیه، عراق و سوریه آغاز شد. اما از اوایل دهه ۱۹۹۰، شورشیان اعلام کردند که به خودگردانی محلی رضایت خواهند داد.

دولت در برابر گرفتن چه چیزی امتیاز داده است؟

هنوز مشخص نیست که دولت در ازای درخواست اوجالان چه امتیازاتی داده است، زیرا مذاکرات در فضایی کاملاً محرمانه انجام شده است. منابعی که از این مذاکرات اطلاع دارند، می‌گویند اوجالان وعده‌هایی درباره بهبود چشمگیر شرایط زندانش دریافت کرده و قرار است که شمار زیادی از زندانیان سیاسی کرد—از جمله صلاح‌الدین دمیرتاش، محبوب‌ترین سیاستمدار کرد ترکیه—آزاد شوند. همچنین گفته می‌شود که احتمال عفو جنگجویان پ.ک.ک که در خشونت‌ها نقش نداشته‌اند، مطرح شده است و دولت اقلیم کردستان عراق نیز پیشنهاد داده است که فرماندهان ارشد پ.ک.ک در این منطقه پناه بگیرند.

منابع پ.ک.ک می‌گویند که اولین گام ضروری برای ادامه این روند، اعلام آتش‌بس متقابل است. گزارش‌هایی تأییدنشده نیز حاکی از آن است که پ.ک.ک قصد دارد دو افسر ارشد سازمان اطلاعات ملی ترکیه (MIT) را که در سال ۲۰۱۷ در استان سلیمانیه عراق ربوده بود، آزاد کند.

موانع بر سر راه صلح پایدار

اما همان‌طور که تجربیات پیشین نشان داده، مسیر دستیابی به صلحی پایدار پر از چالش است.

منتقدان ملی‌گرای اردوغان به‌سرعت به درخواست اوجالان واکنش نشان دادند. علی شهری‌اوغلو، معاون رهبر حزب راست‌گرای افراطی «ظفر» (پیروزی)، در پستی در شبکه اجتماعی X (توییتر سابق) قول داد که این «روند مبهم» را خنثی خواهد کرد.

موساوات درویش‌اوغلو، رهبر حزب ملی‌گرای (خوب)، در پستی نوشت: «ما اجازه نخواهیم داد جمهوری ترکیه نابود شود! ما اجازه نخواهیم داد سرزمین ترکیه تجزیه شود!»

در مقابل، حزب اصلی اپوزیسیون، حزب جمهوری‌خواه خلق (CHP)، که در انتخابات اخیر به حمایت کردها متکی بود، از درخواست اوجالان استقبال کرد. اوزگور اوزل، رهبر این حزب، گفت که این درخواست «مهم» است و ابراز امیدواری کرد که پ.ک.ک به آن عمل کند.

اهداف اردوغان: پیروزی بر PKK و تضعیف اپوزیسیون

یکی از اهداف اصلی اردوغان از این رویکرد به اوجالان، ایجاد شکاف میان حزب جمهوری‌خواه خلق (CHP) و حزب دم پارتی پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری و پارلمانی سال ۲۰۲۸ است.

اگر اردوغان بتواند اعلام کند که پ.ک.ک را شکست داده—سازمانی که ترکیه، ایالات متحده و اتحادیه اروپا آن را گروهی تروریستی می‌دانند—در میان ملی‌گرایان ترکیه حمایت گسترده‌ای به دست خواهد آورد. از سوی دیگر، نزدیک شدن به اوجالان—که سال‌ها در ترکیه «قاتل کودکان» لقب گرفته بود—می‌تواند نظر مساعد بخش بزرگی از کردها را به خود جلب کند.

چالش‌های عملی انحلال  پ.ک.ک

فرایند خلع سلاح پ.ک.ک به لحاظ لجستیکی بسیار پیچیده است. الیزا مارکوس، نویسنده کتاب «خون و باور: پ.ک.ک و مبارزه کردها برای استقلال»، در این‌باره می‌گوید: «این یک درخواست تاریخی است، اما پ.ک.ک همین فردا ناپدید نخواهد شد. از نظر عملی، این گروه برای برگزاری کنگره‌ای بزرگ نیاز به تضمین‌های امنیتی دارد و این چیزی است که تنها با بیانیه اوجالان محقق نمی‌شود.»

او ادامه داد: « باید در نظر گرفت که منظور از “انحلال” در اینجا دقیقاً به چه معناست؟ هزاران شورشی مسلح در کوه‌های اقلیم کردستان عراق حضور دارند—این گروه نمی‌تواند به‌سادگی ناپدید شود یا حتی خلع سلاح شود، مگر اینکه تصمیمی درباره آینده این افراد گرفته شود. آن‌ها کجا خواهند رفت؟ چه خواهند کرد؟ آیا به آن‌ها اجازه داده می‌شود به ترکیه بازگردند و وارد فعالیت سیاست قانونی شوند؟ آیا اقلیم کردستان عراق به آن‌ها اجازه خواهد داد در آنجا مستقر شوند؟ پ.ک.ک ممکن است خود را منحل کند، اما کادرهای آن نمی توانند ناگهانی ناپدید شوند»

با این حال، مارکوس یک نکته مثبت را برجسته کرد: «با انحلال  پ.ک.ک، این گروه در اصل استقلالی را که از سال ۲۰۰۳ به شاخه‌های محلی خود در سوریه وعده داده بود، تحقق می‌بخشد.» اما او در پایان هشدار داد: «اینکه آنکارا چنین چیزی را بپذیرد یا نپذیرد، موضوعی کاملاً متفاوت است.»

منبع: المانیتور