استان کردستان علیرغم امکانات و ظرفیت های مختلف نظیر موقعیت جغرافیایی، شرایط آب و هوایی، منابع طبیعی و انسانی، به توسعه ای متناسب با ظرفیت ها و شایستگی های خود دست نیافته است و در دستیابی به این مهم با مشکلات ساختاری زیاد مواجه است. این استان از جمله استان هایی است که در دهه های اخیر با گسترش بسیار زیاد در سطح و درعین حال ناموزون مواجه بوده و هم اکنون به شدت تحت تأثیرات نامطلوب رشد نامتعادل و بی قواره خود قرار گرفته است که با چالش های متعددی در راستای توسعه قرار گرفته است.

به منظور بررسی چالش های توسعه کردستان ضروری است ابتدا وضعیت این استان را در شاخص های مختلف توسعه ارزیابی نموده و سپس به بررسی چالش های فراروی آن بپردازیم تا بتوانیم زمینه لازم برای برنامه ریزی، کنترل و نظارت و طراحی یک سیستم توسعه قدرتمند برای تصمیم گیران کردستان فراهم آوریم.

براساس آمارهای منتشر شده توسط مرکز آمار ایران، سرشماری نفوس و مسکن(1395-1375)، طرح آمایش استان کردستان(1390) و گزارش های برنامه های راهبردی صنعت، معدن و تجارت کردستان، مرکز بررسی های استراتژیک مجلس، آمارنامه جهاد کشاورزی و وزارت راه و شهرسازی و شاخص ها و نماگرهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان کردستان و نیز پژوهش های انجام شده در این زمینه، وضعیت توسعه کردستان در شاخص های مختلف اینچنین است:

رتبه سرمایه اجتماعی:  31  در کشور

رتبه حاشیه نشینی: اول در کشور (18.8 درصد جمعیت استان)

شاخص توسعه انسانی: رتبه 29 کشور

نسبت طلاق به ازدواج: رتبه 7 کشور

شاخص فرهنگی: رتبه 16 کشور

بیکاری: رتبه 5 پرجمعیت ترین استان دارای بیکاران کشور و 11م از نظر نرخ بیکاری

سرانه تولید ناخالص ملی: رتبه 28 م کشور

فقر: رتبه 31م کشور(20درصد از کل جمعیت استان، فقیرترین استان)

درآمد سرانه: رتبه 27م کشور

صنعت نامتعادل: رتبه 29م کشور

شاخص زیربنایی و راهها: رتبه 29م کشور

شاخص آموزشی: رتبه 28م کشور

همچنین بر اساس پژوهش های انجام شده توسط رحیمی و کاکادزفولی با استفاده از تکنیکهای تصمیم گیری چند شاخصه و مدلهای SAW، TOPSIS  و VIKOR رتبه توسعه یافتگی استان کردستان به صورت میانگین   25م کشوری است.

بر اساس نتایج تحقیقات علمی انجام شده، چالش های توسعه استان کردستان را می توان از نظر ضریب اهمیت  در سه گروه بحرانی، بسیار مهم و مهم دسته بندی نمود:

چالش های بحرانی توسعه کردستان شامل بحران آب و کشاورزی نامتعادل، عدم توسعه صنعت، تخریب محیط زیست، حاشیه نشینی، بیکاری و فقر می باشند که برنامه ریزی و تصمیم گیری بسیار جدی می طلبد.

چالش های بسیار مهم نیز شامل گردشگری نامتعادل، دام پروری و شیلات نامتعادل، توسعه انسانی، طلاق، سرانه نامناسب تولید، درآمد پایین سرانه، وضعیت آموزشی و سرمایه جتماعی است.

چالش های مهم توسعه کردستان شامل عدم دسترسی به خدمات درمانی، دسترسی نامناسب به حمل و نقل و نیز مدیریت نامناسب تاسیسات آبی است.

با نگاهی به پتانسیل های بالای استان کردستان در حوزه آب، کشاورزی، دامپروری، معادن، گردشگری و مرز بین المللی باشماق، هنوز با چنین چالش های عظیمی مواجه هستیم. هنوز با وجود منابع آبی غنی، 12درصد از اراضی کشاورزی ما آبی است در صورتی که میانگین کشوری 40درصد می باشد. اهمیت بخش کشاورزی در اقتصاد کردستان به اندازه‌ای است که ۲۵ درصد تولید ناخالص داخلی و ۳۰ درصد اشتغال استان مربوط به این بخش است، افزون بر این کردستان در تولید بسیاری از محصولات کشاورزی هم چون گندم، توت فرنگی، سیب زمینی، گردو، نخود، انگور، گوشت سفید و قرمز دارای رتبه های برتر در سطح کشور است اما هیچگونه برنامه ریزی توسعه ای و همچنین متوازن و متناسب سازی آن انجام نشده است و به قول خودمانی، کشاورزی وو دامپروری کردستان دیمی است.

کردستان با برخورداری از ۱٨ گونه ماده معدنی و ٤۳۷ واحد معدنی، استانی غنی درحوزه معادن کشور است که معادن طلا از مهم‌ترین معادن آن به شمار می‌رود، به گونه ای که گفته می‌شود این استان در زمینه تولید طلا رتبه اول کشور و در زمینه ذخیره طلا رتبه دوم کشور را به خود اختصاص داده است و 50درصد از طلای کشور در استان کردستان تولید می شود اما سود و منفعت چندانی برای استان نداشته و حتی متولیان این معادن حاضر نیستند حسابهای بانکی خود را به کردستان منتقل نمایند.

از سوی دیگر مرز باشماق و منطقه آزاد تجاری مریوان و بانه از مزیت های کلان این استان بوده و می تواند یکی از پیشرانهای توسعه به شمار آید که متاسفانه این مرز جز تصادفات جاده ای در حوزه حمل و نقل و مرگ و میر و همچنین آلودگی های زیست محیطی، برای کردستان ثمری نداشته است؛ هرچند ممکن است برای برخی رانت خواران انتفاع میلیارد دلاری داشته ولی برای کردستانی ها جز آلام و وضعیت بغرنج سایت مرزی، چیز آنچنانی نداشته است و مردمان کردستان با این همه منابع خدادادی به قول شاعر با بافتن فرش، هنوز روی گلیم می خوابند.

بی گمان برنامه توسعه کردستان؛ تکه ای از پازل بزرگ توسعه کشور است و از گذشته با عدم توجه به این استان از سوی مسئولین کشوری و استانی مواجه شده و موجبات ایجاد چنین چالش هایی برای توسعه فراهم شده است؛ اما سوال اساسی اینجاست که دولت کنونی کردستان چگونه می تواند بر چنین چالش هایی غلبه نماید، دولتی که نماینده ارشد آن کُرد و اهل سنت و از خون و پوست این ملت است چگونه باید از سد این موانع بگذرد؟!

پاسخ این سوال را باید به جواب چگوارا خطاب به فیلسوف غربی که به وی ساعت 2 نصف شب ملاقات داده بود باید ارجاع داد که فیلسوف از ایشان پرسیده بود چرا این ساعت نیمه شب به من وقت ملاقات داده اید! که چگوارا گفته بود: «دیگر نباید خفت».

جناب استاندار! خوابی که در استان کردستان بر مسئولین مستولی است دو گونه است: یکی خواب بی عاری و کم کاری و دیگری خواب ناآگاهی از توسعه کردستان که شما به عنوان نفر اول دولت در کردستان مسئول هر دو نوع خواب هستید، خود بیدارید و می دانید اما دیگران را هم از خواب غفلت بیدار کنید. محافظه کاری را کنار نهید و سیستم قدرتمند برنامه ریزی، اجر و نظارتتان را بازتعریف کنید. قطعاً بدانید خودتان یک تنه حریف این چالش ها نخواهید بود حتی اگر بیست و چهار ساعت شبانه روز را نخوابید. با این روند 7 ماه گذشته و سیستم مفلوک اداری و افراد جواب پس داده، امیدی به غلبه بر چالش های توسعه کردستان نخواهد بود و زمان از دست خواهد رفت.