به گزارش کردپرس، در اقلیم کردستان عراق، نشانه‌های ظهور قدرت نرم چین روزبه‌روز بیشتر در برابر دیدگان ساکنان منطقه‌ای قرار می‌گیرد که پیوندهای دیرینه‌ای با ایالات متحده دارد. کردهای عراق همواره بر ایجاد و تقویت روابط آشکار و مؤثر با قدرت‌های خارجی تأکید کرده‌اند تا از این طریق بتوانند جایگاه رهبری و منافع اقلیم کردستان عراق را در میان تحولات ژئوپلیتیکی متغیر حفظ کنند. از سوی دیگر، این فضا بستر و فرصتی مناسب برای دولت‌های خارجی فراهم می‌کند تا بذرهای قدرت نرم خود را حتی از طریق اقدامات کوچک و روزمره در این منطقه بکارند.

با توجه به نقش دیرینه کمک‌های خارجی آمریکا در اقلیم کردستان، تلاش‌های نرم‌ چین و واکنش دولت اقلیم  کردستان عراق می‌تواند به‌عنوان شاخصی از واکنش دیگر متحدان سنتی آمریکا نسبت به تغییر رویکرد این منطقه در قبال کمک‌های خارجی و قدرت نرم آن محسوب شود.

پیام‌های چین به اقلیم کردستان

سال گذشته، دولت اقلیم به کنسولگری‌های خارجی در اربیل پیشنهاد داد که قطعه‌زمین‌هایی را برای ساخت پارک‌هایی که نمایانگر فرهنگ و هویت ملی آنهاست، دریافت کنند. در شرایطی که هوای شهر به‌شدت آلوده به دود پالایشگاه‌های نفت، ژنراتورهای خصوصی برق و ترافیک فزاینده است و دمای هوا در تابستان به بیش از ۵۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد، ایجاد چنین پارک‌هایی به‌معنای واقعی کلمه “نفسی تازه” و مکانی برای خنک شدن به شمار می‌روند که هدیه‌ای از سوی دوستان خارجی اقلیم کردستان خواهد بود. تاکنون، تنها چین از این پیشنهاد استقبال کرده است.

بر اساس گزارش ۵ فوریه از یک رسانه محلی، این پارک قرار است بهار آینده در منطقه مرفه نشین شهر اربیل، مرکز اقلیم کردستان عراق افتتاح شود. این پروژه با الهام از علاقه پکن به انتقال تجربیات خود در حوزه توسعه اقتصادی و شهری طراحی شده و مهندس ارشد پروژه گفته است که این پارک “به سبک چینی” ساخته می‌شود، یعنی مبتنی بر فرهنگ خودشان. به عبارتی، این پارک ویترینی در دسترس همگانی، برای نمایش فرهنگ و پیشرفت چین خواهد بود.

خبر ساخت این پارک تنها دو هفته پس از اعلام تصمیم دولت جدید ترامپ برای قطع گسترده کمک‌های خارجی ایالات متحده و تضعیف نهادهای مرتبط با آن منتشر شد—نشانه‌ای از تفاوت فزاینده در رویکردهای چین و دولت ترامپ نسبت به قدرت نرم، حتی در مناطقی که زمانی پایگاه سنتی نفوذ آمریکا محسوب می‌شدند.

به گفته سفیر ایالات متحده در عراق، آمریکا طی یک دهه گذشته حدود ۳.۶ میلیارد دلار کمک «حیاتی» به اقلیم کرده است. ایالات متحده همچنین مبالغ هنگفتی را به پرداخت حقوق، آموزش و تجهیز نیروهای پیشمرگه اختصاص داده و ماهانه میلیون‌ها دلار در این زمینه هزینه کرده است. اما با توجه به تصمیمات اخیر دولت ترامپ برای انحلال آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا یا  (USAID)، کاهش بودجه سازمان‌های وابسته به سازمان ملل و پایان حضور نیروهای آمریکایی در عراق در سال ۲۰۲۶، به نظر می‌رسد این حمایت‌ها یا به‌شدت کاهش یابند یا کاملاً متوقف شوند.

دیپلمات‌های چینی در این فضای خلأ، به‌وضوح متوجه فرصت کنونی شده‌ و حتی کوچک‌ترین پروژه‌ها را رسانه‌ای می‌کنند تا سطح نمایش اقدامات خود را بالا ببرند. اگر دولت جدید آمریکا کمک خارجی و سرمایه‌گذاری را صرفاً ابزاری برای معامله می‌بیند، رهبران کردستان عراق نیز با همین منطق به استقبال هر فرصتی می‌روند که روی میز باشد.

پیش‌تر، واشنگتن از نفوذ خود برای جلوگیری از پیشنهادهای چینی به کردهای عراق استفاده می‌کرد؛ از جمله جلوگیری از پیشبرد پروژه ۵ میلیارد دلاری «هپی‌سیتی» در اقلیم کردستان. اما اکنون، بدون آن فشارها و در حالی که تمرکز پیام‌های آمریکا بیشتر بر درخواست‌ها است تا تعاملات سازنده، دولت اقلیم کردستان دیگر دلیلی برای چشم‌پوشی از فرصت‌های ارائه شده توسط دیگران نمی‌بیند.

تغییر رویکرد واشنگتن

چرخش احتمالی در محاسبات  اقلیم کردستان عراق بسیار معنادار است؛ چرا که اقلیم کردستان یکی از معدود مناطق در خاورمیانه است که آمریکا و غرب در سه دهه گذشته حضوری پررنگ، فعال و مؤثر در آن داشته‌اند. نهادهای خودگردان کردی در دهه ۹۰ میلادی به کمک حمایت غرب شکل گرفتند و همین امر منجر به حمایت مردمی از حضور نظامی، اقتصادی و فرهنگی غرب شد.

ترکیب قدرت سخت و نرم ایالات متحده در این منطقه اثرگذار بوده و رهبران کرد به‌سادگی از این رابطه ژئوپلیتیکی مهم روی‌گردان نخواهند شد. با این حال، پیام‌های ایالات متحده—علاوه بر سیگنال واضح قطع بودجه‌ها—اکنون دیگر از آن پیشینه غنی بهره نمی‌برد.

بررسی محتوای شبکه‌های اجتماعی کنسولگری آمریکا در اربیل نشان می‌دهد که دیپلمات‌ها پیش‌تر به اردوگاه‌های پناهجویان سر می‌زدند، از فعالان حوزه محیط ‌زیست حمایت می‌کردند و با کارآفرینان جوان حوزه فناوری در ارتباط بودند. اما پس از آغاز به‌کار دولت ترامپ، این حساب‌ها بیشتر تصاویری از بازدید دیپلمات‌ها از مراکز پخش فست‌فود منتشر می‌کنند. این تفاوت آشکار در دیپلماسی عمومی، از محدودشدن چشم‌انداز دولت جدید در زمینه منافع ایالات متحده حکایت دارد.

تبادل فرهنگی

چین در بسیاری کشورها، با اجرای پروژه‌های عظیم زیرساختی در چارچوب طرح «یک کمربند، یک راه» وارد می‌شود، گرچه این پروژه‌ها اغلب بحث‌برانگیز هستند. اما چین در اقلیم کردستان، حضور پررنگی از این نوع نداشته و بعید است که بخواهد جای خالی آمریکا را به همان شکل پر کند. با این حال، نفوذ چین در این منطقه به‌آرامی و پیوسته در حال رشد است.

چین از طریق تمرکز بر آموزش، فرهنگ، آموزش اداری و تعامل با نخبگان سیاسی و مالی محلی، در حال ساختن نمونه‌ای از قدرت نرم است که چندان هم با عملکرد پیشین ایالات متحده تفاوت ندارد اما اکنون با توجه به کاهش شدید هزینه‌های خارجی آمریکا، پکن گام‌هایی بلندتر و مؤثرتر برداشته است.

پس از افتتاح کنسولگری چین در اربیل در سال ۲۰۱۴، یکی از نخستین اقدامات مهم پکن راه‌اندازی مرکز آموزش زبان چینی در دانشگاه صلاح‌الدین در سال ۲۰۱۷ بود. این مرکز از آن زمان تاکنون خدمات خود را به جوانان و بزرگسالانی که قصد تحصیل یا تجارت با چین دارند گسترش داده است.

دیپلمات‌های چینی همچنین به اشعار «نالی» شاعر کلاسیک کُرد استناد کرده‌اند که در آثارش از چین به‌عنوان سرزمینی زیبا، دوردست و اسرارآمیز یاد می‌کند. آن‌ها با برگزاری جشنواره‌های فیلم و دیگر رویدادهای فرهنگی در شهر سلیمانیه—زادگاه نالی—فرهنگ چین را به مردم محلی معرفی کرده‌اند. چین همچنین اخیراً اعلام کرده که از سال آینده صدور ویزای توریستی را، در کنار ویزاهای تجاری موجود آغاز خواهد کرد.

روابط حزبی

در کنار تعاملات رسمی بین‌دولتی، حزب کمونیست چین (CCP) نیز به‌صورت فعال روابط خود را با احزاب سیاسی اقلیم کردستان تقویت می‌کند. برای مثال، هیمن هه‌ورامی، از رهبران ارشد حزب دموکرات کردستان عراق و نایب‌رئیس پیشین پارلمان کردستان، اخیراً در جریان سفر به چین با مقامات حزب کمونیست در استان آن‌هوئی دیدار کرد.

در حالی که تمرکز اصلی چین بر  گسترش روابط با حزب دموکرات کردستان و اتحادیه میهنی کردستان است، احزاب کوچک‌تر و افراد رده میانی نیز نادیده گرفته نمی‌شوند. برخلاف آن، احزاب دموکرات و جمهوری‌خواه آمریکا ساختار حزبی منظمی در سیاست خارجی ندارند. دیپلمات‌های آمریکایی گه‌گاه با احزاب مخالف دیدار می‌کنند، اما نسبت به هرگونه برداشت از روابط نزدیک با آن‌ها محتاطانه عمل می‌کنند، چه به‌دلیل حساسیت احزاب حاکم و چه در راستای احترام به نتایج انتخابات. دیپلماسی آمریکا در اقلیم کردستان بیشتر معطوف به تعامل با دولت موجود است تا بازیگرانی که شاید روزی به قدرت برسند.

در مقابل، چین روابط خارجی خود را محدود به تعاملات دولتی نمی‌کند و از  حزب کمونیست به‌عنوان ابزاری برای تقویت روابط حزبی استفاده می‌کند.

نفوذ اقتصادی و بهبود وجهه عمومی

قدرت اقتصادی چین پیشاپیش در اقلیم کردستان مشهود است. در حالی که سهم اقلیم از صادرات جهانی ناچیز است، حجم واردات آن از چین بسیار قابل‌توجه است. بازارهای محلی پر از کالاهای چینی هستند که از طریق خلیج فارس و بنادر جنوبی عراق وارد می‌شوند. اگرچه پیش‌تر این کالاها به‌عنوان اجناس ارزان و بی‌کیفیت شناخته می‌شدند اما اکنون با ورود انواع جدید و پیشرفته‌تر، این تصویر در حال تغییر است. خودروهای ساخت شرکت‌های جیلی و هاوال به‌وفور در خیابان‌ها دیده می‌شوند و شرکت‌هایی مانند فوجیان نیز به بازار وارد شده‌اند.

هواوی نزدیک به دو دهه است که در اقلیم حضور دارد و تمامی اپراتورهای مخابراتی عمده از تجهیزات زیرساختی و گوشی‌های همراه این شرکت استفاده می‌کنند. شبکه برق محلی نیز مکرراً دچار قطعی است و بسیاری از کسب‌وکارها و خانوارها به پنل‌های خورشیدی روی آورده‌اند که عمدتاً توسط شرکت‌های چینی تأمین می‌شوند.

به همین خاطر، تصور عمومی درباره چین نیز در حال تغییر است. چین اکنون به‌عنوان مقصدی برای ثروت، آموزش و تجارت شناخته می‌شود. یک دانشجوی دکترا در دانشگاه هاربین در شنژن به نویسندگان این مقاله گفته که جوانان کرد باید به‌جای مهاجرت پرخطر و غیرقانونی به اروپا، به‌دنبال فرصت‌های زندگی و تحصیل در چین باشند.

شبکه تلویزیونی روداو نیز از سال ۲۰۲۳ خبرنگاری چینی‌زبان در پکن- درست مانند همکارانش در اروپا و آمریکا- مستقر کرده که اخبار و گزارش‌هایی از زندگی روزمره در چین مخابره می‌کند.

حتی پیش از دولت ترامپ، نظر مردم کردستان نسبت به کمک‌های چین مشابه ایالات متحده بود. بر اساس نظرسنجی مؤسسه “Arab Barometer” که در ژوئیه ۲۰۲۴ انجام شد، اکثریت ساکنان اقلیم کردستان—در شهرهای دهوک، اربیل و سلیمانیه—به چین در زمینه «دموکراسی» نمره ۹ تا ۱۰ از ۱۰ داده‌اند.

در مقایسه سیاست‌های آمریکا و چین، پاسخ‌دهندگان بر سر اینکه کدام کشور در «توسعه اقتصادی» موفق‌تر عمل کرده اختلاف نظر داشتند، اما اکثریت معتقد بودند که آمریکا در «حفاظت از آزادی‌ها و حقوق بشر»، «مقابله با تغییرات اقلیمی» و «تأمین امنیت منطقه‌ای» بهتر عمل کرده است. همچنین، مردم انگیزه‌های دو کشور در ارائه کمک‌های خارجی را مشابه می‌دانستند.

با این سطح از برابری دیدگاه عمومی در پایان دولت بایدن، بی‌اعتنایی آشکار دولت ترامپ به حفظ قدرت نرم می‌تواند موجب پیشی گرفتن چین در برخی زمینه‌ها یا در مجموع شود. اکنون با تغییرات بنیادین در سیاست‌های آمریکا مسیر پیچیده‌تری پیش روی آمریکا قرار دارد.

در اقلیم کردستان، این باور وجود دارد که ایالات متحده همواره اولویت سیاسی، امنیتی و اقتصادی دارد. اما اگر بازیگرانی مانند چین بتوانند با استفاده از قدرت نرم این معادله را تغییر دهند، حفظ دارایی‌های استراتژیک آمریکا مانند پایگاه‌های نظامی، زیرساخت‌های نفتی و فرصت‌های تجاری در اقلیم ممکن است بسیار پرهزینه‌تر شود.

چین آشکارا در تلاش است خلأ به‌جامانده از حضور دولت ترامپ در اقلیم کردستان عراق را پر کند؛ حتی اگر این رقابت با ساخت پارک های عمومی آغاز شود.

منبع: اندیشکده واشنگتن برای خاورمیانه

نویسندگان: وینثروب راجرز، سردار عزیز