به گزارش کردپرس، حزب کارگران کردستان ترکیه یا (پ.ک.ک)، که طی بیش از چهار دهه درگیر نبردی خونین با دولت ترکیه بوده، روز دوشنبه با صدور بیانیه‌ای تاریخی و کم‌سابقه اعلام کرد که ساختار سازمانی خود را منحل کرده و به مبارزه مسلحانه پایان خواهد داد.

در بیانیه پایانی کنگره‌ای که هفته گذشته در شمال عراق، محل استقرار اصلی این گروه، برگزار شد، آمده است:
«پ.ک.ک مأموریت تاریخی خود را به پایان رسانده و تصمیم به انحلال ساختار سازمانی خود گرفته است؛ روند عملی این تصمیم به رهبری آپو (اشاره به عبدالله اوجالان، رهبر پ.ک.ک) مدیریت و اجرا خواهد شد.»

این بیانیه افزود:«مبارزه پ.ک.ک، سیاست انکار و نابودی مردم ما را شکست داد و مسئله کرد را به مرحله‌ای رساند که اکنون می‌توان از راه سیاست دموکراتیک آن را حل کرد.»

عبدالله اوجالان، رهبر زندانی پ.ک.ک که بیش از دو دهه است در زندانی در جزیره امرالی نگهداری می‌شود، در ماه فوریه، خواستار برگزاری کنگره‌ای برای بررسی انحلال گروه شده بود.
پ.ک.ک در ۸ مه، بیانیه‌ای کوتاه صادر کرد و اعلام داشت که کنگره دوازدهم این گروه بین ۵ تا ۷ مه برگزار شده و وعده «اعلام خبری بزرگ» را داد.

تصمیم به انحلال پ.ک.ک پیامدهایی عمیق در سطح سیاسی و امنیتی در منطقه، به‌ویژه در کشورهای همسایه مانند عراق و سوریه، خواهد داشت؛ جایی که نیروهای کرد متحد ایالات متحده فعال هستند. اما با وجود اهمیت نمادین این اعلامیه، هنوز نمی‌توان آن را یک «پیشرفت قطعی» دانست.

بر اساس منابع آگاه از روند مذاکرات میان پ.ک.ک و دولت ترکیه، همچنان مسائل حل‌نشده متعددی باقی مانده‌اند. این منابع اعلامیه پ.ک.ک را گامی میانه و موقت توصیف می‌کنند که با هدف کاهش فشارهای عمومی، پاسخ‌گویی به انتقادات و ارسال پیام «پیشرفت تدریجی» صادر شده است.

به نظر می‌رسد مشکلاتی که در مسیر وجود داشته، تا حدود زیادی حل‌وفصل شده و پ.ک.ک سرانجام بیانیه‌ای را صادر کرده که مدت‌ها انتظار آن می‌رفت. اکنون باید دید این تصمیم چگونه اجرایی خواهد شد و آیا به نتایج مورد انتظار برای ترکیه منجر خواهد شد یا خیر.

گروهی با سابقه خونین و برچسب تروریستی

پ.ک.ک ۵۲ سال پیش توسط عبدالله اوجالان تأسیس شد و از آن زمان درگیر مبارزه مسلحانه‌ای بوده که بیش از ۴۰ هزار کشته برجای گذاشته است. این گروه از سوی ترکیه، ایالات متحده و اتحادیه اروپا به عنوان سازمانی تروریستی شناخته می‌شود و اوجالان از سال ۱۹۹۹ در حبس انفرادی در جزیره امرالی در دریای مرمره زندانی است.

فرآیند صلح موسوم به «ترکیه بدون ترور» در ۲۲ اکتبر سال گذشته آشکارا آغاز شد؛ زمانی که دولت باغچلی، رهبر حزب راست‌گرای حرکت ملی (MHP)، از اوجالان خواست تا پایان فعالیت‌های پ.ک.ک را اعلام کند.

دولت ترکیه روند این مذاکرات را با احتیاط و کنترل شدید پیش برده و اطلاعات را به‌صورت گزینشی و محدود در اختیار رسانه‌ها قرار داده است. انتظار می‌رفت پ.ک.ک با برگزاری کنگره‌ای رسمی تصمیم به انحلال بگیرد؛ کنگره‌ای که نهایتاً در سلیمانیه عراق برگزار شد و اوجالان و سایر فرماندهان ارشد گروه از طریق ارتباط ویدئویی در آن حضور یافتند.

در این روند، نمایندگان حزب چپ‌گرای دموکراتیک خلق‌های سابق یا دموکراسی و برابری خلق کنونی یا دم پارتی، سومین حزب بزرگ پارلمان ترکیه، نیز درگیر مذاکراتی محرمانه با مقامات دولتی بوده‌اند. گرچه طرفین از به‌کار بردن واژه «مذاکره» خودداری می‌کنند، اما در عمل همین اتفاق افتاده است.

هیأتی از حزب دم پارتی به دیدار اوجالان در زندان رفت، با فرماندهان پ.ک.ک در عراق گفتگو کرد و همچنین با احزاب کردی از جمله اتحادیه میهنی کردستان، حزب دموکرات کردستان عراق و یگان‌های مدافع خلق (YPG) در سوریه رایزنی‌هایی داشت.

پرسش‌های بی‌پاسخ و فاز جدید روند صلح

با وجود انتشار این اعلامیه، پرسش‌های زیادی همچنان باقی‌ است:
پ.ک.ک چگونه و در کجا سلاح‌ها را زمین خواهد گذاشت؟ روند خلع سلاح چگونه راستی‌آزمایی خواهد شد؟ آیا عفو عمومی صادر خواهد شد؟ سرنوشت اعضای تحت تعقیب به اتهام ترور و قتل چه خواهد بود؟

در حوزه سیاسی، گمان می‌رود پ.ک.ک فهرستی از مطالبات ارائه داده و دولت ترکیه نیز وعده‌هایی داده باشد، هرچند هنوز هیچ جزئیاتی منتشر نشده است. دولت همچنان مدعی است که هیچ امتیازی نداده است؛ ادعایی که باور آن دشوار است.

پروین بولدان، یکی از اعضای ارشد حزب DEM، تأکید کرده که اکنون نوبت آن است که ترکیه گام‌هایی در جهت دموکراتیزه شدن بردارد. انتظار می‌رود هیأت اجرایی مرکزی این حزب در روزهای آینده تشکیل جلسه دهد و نقشه راه و فهرستی از پیشنهادات خود را اعلام کند.

در بیانیه پ.ک.ک آمده که اجرای این تصمیمات باید تحت رهبری اوجالان انجام شود، به سیاست دموکراتیک رسمیت داده شود و تضمین‌های قانونی محکمی ارائه شود—موضوعاتی بسیار حساس که در عین حال به‌عنوان شروط صلح نیز تعبیر می‌شوند.

پ.ک.ک خواستار آزادی اوجالان شده و بسیاری معتقدند وی احتمالاً مشمول عفو خواهد شد. با این حال، او ظاهراً به مقامات ترکیه گفته که قصد ترک جزیره را ندارد، چرا که از ترور یا تحریک ناآرامی‌ها بیم دارد و صرفاً خواستار بهبود شرایط زندان و تضمین امنیت خود شده است.

واکنش داخلی و خارجی

با وجود دشمنی دیرینه با پ.ک.ک، افکار عمومی ترکیه واکنش تندی به این تحولات نشان نداده است. دستگاه تبلیغاتی دولت موفق شده روایت را به‌خوبی کنترل کند، در حالی که حزب حاکم عدالت و توسعه (AKP) که سال‌ها حزب مخالف جمهوری‌خواه خلق (CHP) را به همکاری با پ.ک.ک از طریق حزب DEM متهم می‌کرد، اکنون خود در حال مذاکره با همین بازیگران است.

احتمال مخالفت ملی‌گرایان ترک نیز به‌شدت سرکوب شده است. اومیت اوزداغ، رهبر حزب ظفر و از مخالفان صریح ائتلاف AKP-MHP، در ژانویه بازداشت شد. او به تحریک علیه پناهجویان سوری و توهین به اردوغان متهم شد، اما بسیاری معتقدند دلیل واقعی بازداشت او، جلوگیری از بسیج مخالفت‌ها با آزادی احتمالی اوجالان و تضعیف روند صلح بوده است.

گامی به سوی قانون اساسی جدید؟

پس از انحلال و خلع سلاح پ.ک.ک، مرحله جدیدی از روند صلح آغاز خواهد شد که تدوین قانون اساسی جدید را نیز دربر می‌گیرد. مهمت اوچوم، مشاور اردوغان، با اشاره به این‌که «مرحله پایه‌ای به پایان رسیده» گفته اکنون نوبت « ایجاد اصلاحات گسترده در حوزه دموکراسی و قانون» است.

این روند می‌تواند به نفع دولت تمام شود یا برعکس، ضربه‌ای مهلک به آن وارد کند. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند که اگر امروز انتخابات برگزار شود، شانس اردوغان برای پیروزی بسیار اندک است. بحران اقتصادی و گرایش فزاینده به اقتدارگرایی، موجب نارضایتی گسترده شده‌اند.
در این میان، انحلال پ.ک.ک و پایان تروریسم ممکن است محبوبیت از دست‌رفته را بازگرداند، اما اگر بحران‌های اقتصادی و سیاسی ادامه یابند، حتی با پایان جنگ نیز موقعیت اردوغان به شدت آسیب‌پذیر باقی خواهد ماند.

بعد سوری مسئله

یکی از ابعاد بسیار مهم این روند، تحولات سوریه است. احمد الشرع، رئیس‌جمهور موقت سوریه، با چالش دشواری روبه‌روست: نحوه تعامل با کردهای سوریه و یگان‌های مدافع خلق (YPG). این گروه که ارتباطات عمیقی با پ.ک.ک دارد، خواستار برقراری نظامی اداری غیرمتمرکز شده‌ که با مخالفت شدید دمشق مواجه است.

تحولات ترکیه بدون شک بر سوریه تأثیر خواهد گذاشت و برعکس. ارتباطات این دو جبهه، چه در سطح سیاسی و چه نظامی، انکارناپذیر است.

نتیجه‌گیری

اگرچه جهان غرب همچنان پ.ک.ک را یک سازمان تروریستی می‌داند، اما بسیاری در اتحادیه اروپا و آمریکا باور دارند که وجود آن، بازتاب‌دهنده محرومیت تاریخی کردها از حقوق اولیه در ترکیه است—باوری که همواره منشأ تنش با آنکارا بوده است.

با این حال، نهادهایی مانند شورای اروپا در گزارش اخیر خود از روند جدید صلح استقبال کرده‌اند و آن را «فرصتی مهم برای حل مسالمت‌آمیز، پایدار و دموکراتیک مسئله کرد» دانسته‌اند.

در داخل ترکیه نیز، حزب جمهوری‌خواه خلق (CHP) با وجود تنش شدید با دولت و برگزاری تجمعاتی در اعتراض به زندانی شدن اکرم امام‌اوغلو، شهردار استانبول، روند صلح را مورد مخالفت قرار نداده است.
اوزگور اوزل، رهبر این حزب، در تجمعی در وان ابراز امیدواری کرد که پ.ک.ک به زودی خلع سلاح شود و در عین حال از برکناری شهرداران منتخب حزب DEM و انتصاب قیم‌های دولتی در شرق ترکیه انتقاد کرد.

به این ترتیب، به نظر می‌رسد ترکیه در آستانه ورود به مرحله‌ای تاریخی قرار دارد؛ اما اینکه این مسیر به دموکراسی و ثبات ختم شود یا بحران‌های جدید ایجاد کند، هنوز مشخص نیست.

منبع: نشریه المجله