به گزارش کردپرس، ماه مه 2025، دوره‌ای پر فراز و نشیب برای سیاست ایالات متحده در سوریه بود. تنها چند روز پس از دیدار دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا و احمد الشرع، رئیس جمهور موقت سوریه و اعلام فصل جدیدی در روابط دوجانبه، پیکارجویان داعش در ۱۸ مه با اجرای یک عملیات بمب‌گذاری در شهر المیادین، چند نیروی امنیتی سوری را کشتند. این نخستین حمله موفق داعش علیه دولت جدید سوریه بود و یادآوری تلخی بود از این واقعیت که حتی در شرایطی که نگاه‌ها به روند سیاسی جدید دوخته شده، مأموریت مقابله با داعش نباید از اولویت خارج شود؛ مأموریتی که از سال ۲۰۱۴ تاکنون بخش مرکزی سیاست آمریکا در سوریه بوده است.
کاخ سفید هم‌اکنون از رئیس‌جمهور سوریه خواسته است از بازگشت داعش جلوگیری کرده و مسئولیت بازداشتگاه‌هایی را که هزاران عضو و وابسته به این گروه را در شمال‌شرق سوریه نگهداری می‌کنند، برعهده گیرد. اکنون چالش پیش‌رو آن است که واشنگتن مشخص کند دمشق دقیقاً باید چگونه به این انتظارات پاسخ دهد، جدول زمانی روشنی برای اجرا تعیین کند و با شرکای منطقه‌ای و بین‌المللی هماهنگ باشد.
تحول تدریجی رویکرد آمریکا از ۲۰۱۴ تا امروز
از زمان ظهور داعش در سال ۲۰۱۴، ایالات متحده نقش پیشگامی در مقابله با این گروه ایفا کرده و بزرگ‌ترین تأمین‌کننده مالی ائتلاف جهانی در این زمینه بوده است. این کشور از طریق عملیات «عزم راسخ» با همکاری نیروهای محلی در عراق و سوریه به مقابله با داعش پرداخت. در سوریه، شریک اصلی واشنگتن «نیروهای دموکراتیک سوریه» (SDF) به رهبری کردها بودند. پس از بیرون راندن داعش از آخرین سنگرش در مارس ۲۰۱۹، ارتش آمریکا به استقرار کم هزینه تر روی آورد و تمرکز خود را بر آموزش و مشاوره به شرکای محلی برای ادامه مقابله با داعش و کاهش حضور نیروهای آمریکایی گذاشت.
با شکست نظامی داعش، یکی از چالش‌های بزرگ سوریه شکل گرفت: بازداشت ده‌ها هزار مرد، زن و کودک وابسته به داعش از بیش از شصت کشور جهان، که همچنان حل‌نشده باقی مانده است. بر پایه تحلیل فرماندهی مرکزی آمریکا (CENTCOM)، مشکل داعش امروز به سه بخش تقسیم می‌شود:
۱. داعش در حال تحرک: رهبران و پیکارجویانی که هنوز علیه آمریکا و شرکای منطقه‌ای‌اش در عراق و سوریه مبارزه می‌کنند.
۲. داعش در بازداشت: هزاران مرد و نوجوان (و گاهی زنان و دختران) مرتبط با داعش در زندان‌ها و مراکز «بازپروری» نگهداری می‌شوند.
۳. نسل بعدی داعش: ده‌ها هزار زن و کودک، عمدتاً خارجی، در اردوگاه‌های الهول و رُوژ در شمال‌شرق سوریه ساکن‌اند.
هر دو دولت ترامپ تاکنون از احتمال خروج نیروهای آمریکا از سوریه سخن گفته‌اند. در مارس ۲۰۲۳، ژنرال مایکل کوریلا هشدار داد: «اگر آمریکا از سوریه خارج شود و SDF قادر به مقابله با داعش نباشد، احتمال فرار گسترده از زندان‌ها، رادیکالیزه‌شدن ساکنان الهول و بازگشت داعش در بازه ۱ تا ۲ ساله وجود دارد.»
اما اکنون، با سقوط حکومت اسد، سوریه به‌طرز چشمگیری تغییر کرده و امیدهایی برای ایجاد وحدت و ثبات داخلی با روی کار آمدن دولت جدید در دمشق شکل گرفته است. همزمان، آمریکا در حال کاهش مأموریت ائتلاف جهانی در عراق است و همین موضوع توانایی‌اش در سوریه را نیز محدود کرده. همچنین، کاهش یا تعلیق کمک‌های مالی آمریکا برای بازداشتگاه‌ها و روند بازگرداندن اتباع خارجی، ریسک بحران انسانی را تشدید می‌کند.
در این شرایط، دولت جدید دمشق آمادگی و ظرفیت کامل برای پذیرش مأموریت سه‌گانه مقابله با داعش را ندارد. از این‌رو، شکل‌گیری یک رابطه جدید بین واشنگتن و دمشق مستلزم ارائه یک نقشه‌راه روشن از سوی آمریکا برای مبارزه با داعش، تضمین امنیت بازداشتگاه‌ها و اردوگاه‌ها، و در نهایت تخلیه تدریجی آن‌هاست.
بازیگران مختلف و اهداف متفاوت در نبرد با داعش
دمشق: دولت جدید سوریه تاکنون برخی گام‌ها برای مقابله با داعش برداشته است، از جمله استفاده از اطلاعات ارائه‌شده توسط آمریکا برای هدف قرار دادن هسته های فعال داعش. این اقدامات می‌تواند نگرانی‌های واشنگتن در مورد گذشته الشرع و ارتباط احتمالی‌اش با گروه‌های جهادی را کاهش دهد. با این حال، پرسش مهم باقی است: آیا دمشق واقعاً می‌خواهد و می‌تواند کنترل کامل مأموریت مقابله با داعش، از جمله مدیریت بازداشتگاه‌ها و اردوگاه‌های تحت کنترل SDF را برعهده بگیرد؟
نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF): شریک اصلی واشنگتن در نبرد علیه داعش، در شکست نظامی این گروه و اداره بازداشتگاه‌ها و اردوگاه‌ها نقش محوری ایفا کرده است. اما SDF یک دولت نیست و با چالش‌هایی در حکمرانی محلی و فشارهای ترکیه—که آن را شاخه‌ای از پ‌ک‌ک می‌داند—روبرو است. از زمان سقوط اسد، وضعیت اردوگاه‌ها وخیم‌تر شده و بدون حمایت آمریکا، SDF ممکن است به رویارویی مستقیم با ترکیه کشیده شود که می‌تواند توان مقابله‌اش با داعش را از بین ببرد.
ترکیه و عراق: این دو همسایه سوریه نیز در حال پیگیری برنامه‌های مستقل خود هستند. پس از سقوط اسد، ترکیه طرح ایجاد یک پلتفرم منطقه‌ای با مشارکت عراق، اردن و سوریه برای مقابله با داعش را ارائه داد که هدف ضمنی‌اش حذف نقش SDF و کاهش نفوذ اروپا بود. اما تلاش ترکیه برای گسترش مأموریت به مقابله با پ‌ک‌ک باعث شد شرکای منطقه‌ای‌اش عقب‌نشینی کنند. بغداد نیز نسبت به توانایی دولت الشرع برای مبارزه با داعش تردید دارد؛ به‌ویژه با توجه به حضور بیش از ۱۵ هزار تبعه عراقی در بازداشتگاه‌های تحت کنترل .SDF
اروپا: فرانسه و بریتانیا از جمله حامیان اصلی نظامی ائتلاف در سوریه بوده‌اند. پس از سردرگمی سیاست آمریکا در قبال سوریه، کشورهای اروپایی پیشنهادهایی از جمله ادامه عملیات ائتلاف با همکاری دولت جدید دمشق را مطرح کردند. اکنون به نظر می‌رسد همکاری میان دمشق و ائتلاف محتمل‌تر شده است، اما اتحادیه اروپا یا کشورهای عضو آن توانایی لازم برای جایگزینی آمریکا در این مأموریت را ندارند.
توصیه‌ها برای سیاست‌گذاران آمریکایی
۱. شفاف‌سازی مأموریت در دمشق: واشنگتن باید یک کارگروه دوجانبه تشکیل دهد که بر سه محور متمرکز باشد: مقابله با هسته های فعال داعش، مدیریت زندان‌ها و اردوگاه‌ها، و ارائه تضمین درباره امنیت و رفتار انسانی با بازداشت‌شدگان. دمشق باید تعهد خود را به این مأموریت نشان دهد.
- ضرورت ایجاد رابطه سالم میان دمشق و SDF: با کاهش حضور آمریکا، همکاری دمشق و SDF اهمیت بیشتری یافته است. اما توافق اولیه ادغام در مارس هنوز به اجرا نرسیده. SDF، بازداشتگاه‌ها را ابزاری برای چانه‌زنی می‌داند و دمشق نیز نقش نظامی SDF را به رسمیت نمی‌شناسد. اما هیچ‌یک به تنهایی توانایی اجرای مأموریت را ندارد و همکاری آن‌ها برای انتقال مسئولیت از آمریکا ضروری است.
- مهار رفتارهای مخاطره‌آمیز ترکیه: واشنگتن باید به آنکارا بفهماند که اقداماتش علیه SDF و تمرکز بر پ‌ک‌ک، مقابله با داعش را به خطر می‌اندازد. نشست کاری آمریکا-ترکیه در ۲۰ مه، فرصتی کلیدی برای طرح این دغدغه‌ها بود.
- حذف نکردن اروپا از معادله: آمریکا باید به همکاری خود با کشورهای اروپایی ادامه دهد و از آن‌ها بخواهد همراستا با سیاست‌های دمشق عمل کرده و سهم بیشتری از هزینه‌ها را برعهده بگیرند. همچنین، اروپا باید روند بازگرداندن اتباع خود از اردوگاه‌ها را تسریع کند.
- تنظیم جدول زمانی واقع‌بینانه: مقابله با داعش نیازمند آموزش، تجهیزات، اطلاعات و زمان است. وزارت دفاع و خارجه آمریکا باید با هماهنگی دولت سوریه جدول زمانی تدریجی و قابل‌اجرا برای واگذاری این مسئولیت تدوین کنند.
منبع: انستیتو واشنگتن برای خاورمیانه
نظر شما