به گزارش کردپرس، بر اساس گزارش مجله اروپایی MO*، در منطقه شیخ مقصود حلب که تحت کنترل اداره خودگردان شمال و شرق سوریه (NES) است، پس از توافق اول آوریل، نیروهای نظامی SDF عقب‌نشینی کرده‌اند اما اداره مدنی و پلیس محلی همچنان باقی مانده‌اند و با دولت دمشق همکاری می‌کنند. این تحول، به گفته ناظران، می‌تواند الگویی برای ادغام تدریجی مناطق کردنشین در ساختار جدید سوریه باشد.
برخی مقامات کرد همچنان بر تمرکززدایی تاکید می کنند. سمیرا حج‌علی، وزیر آموزش و پرورش در قامشلو، تأکید کرده است: «از سال ۲۰۱۴ کودکان ما برای نخستین بار به زبان کردی خواندن و نوشتن آموخته‌اند. اکنون ۳۶۷۹ مدرسه و بیش از ۳۴ هزار معلم داریم. این تنها دلیل قدرت ما در مذاکرات برای یک سوریه فدرال است.»
با وجود پیشرفت‌ها، ترکیه بزرگ‌ترین مانع در مسیر آشتی و ادغام به شمار می‌رود. پس از اشغال عفرین در ۲۰۱۸، مدارس کردی تعطیل و برنامه درسی ترکی جایگزین شد. هزاران کودک آواره عفرینی اکنون در مدارس مناطق خودگردان تحصیل می‌کنند. به گفته روشن یوسف، مدیر یکی از مدارس، «دانش‌آموزان با برنامه آموزشی خودمان ادامه می‌دهند، اما اگر روزی به عفرین بازگردند، با نظام آموزشی ترکی روبه‌رو خواهند شد.»
گزارش MO* تأکید می‌کند که در عفرین ظاهراً نیروهای سوری جایگزین شبه‌نظامیان مورد حمایت ترکیه شده‌اند، اما بسیاری از ساکنان معتقدند این تغییر تنها پوششی ظاهری است. یک فعال مدنی در عفرین گفته است: «انتخاب میان شبه‌نظامیان طرفدار ترکیه و پلیس سوریه مثل انتخاب بین طاعون و وباست. اما برای ما روشن است: می‌خواهیم بخشی از سوریه باشیم، نه ترکیه.»
با وجود توافق‌های تازه، مسئله به رسمیت شناختن مدارک و نهادهای آموزشی مناطق خودگردان همچنان در هاله‌ای از ابهام است. مذاکراتی با دولت موقت و یونیسف آغاز شده و قرار است مدارک صادره در شمال شرق سوریه رسمیت یابد.
رهبران محلی اما هشدار می‌دهند که صرف ظاهر کافی نیست. نوری شیکو، شهردار غیررسمی شیخ مقصود، می‌گوید: «اگر قانون اساسی فراگیر تدوین نشود، ما هم دولت مرکزی را به رسمیت نخواهیم شناخت. ما صد سال فرصت از دست دادیم، این بار نوبت ماست.»
همزمان، وجود بازار پررونق سلاح و احتمال بازگشت درگیری‌ها سایه‌ای بر روند مصالحه انداخته است. یک دلال اسلحه کرد به MO* گفته است: «ما می‌دانیم داعش هم از همین بازار خرید می‌کند. پس خودمان را برای جنگ جدید آماده می‌کنیم.»
با این حال، برای بسیاری از کردها، آشوری‌ها و عرب‌های شمال‌شرق سوریه، فدرالیسم تنها راه حفظ دستاوردهای خودگردانی و جلوگیری از بازگشت به نظام متمرکز گذشته است. یکی از مقام‌های محلی در حسکه تأکید کرده است: «اینکه ما تحت تأثیر اندیشه‌های اوجالان هستیم به معنای عضویت در پ‌ک‌ک نیست. ما الگویی از تنوع قومی و دینی ساخته‌ایم که می‌تواند به سراسر سوریه تعمیم یابد.»
پس از بیش از یک دهه جنگ داخلی، به نظر می‌رسد که سوریه بار دیگر در آستانه یک بازتعریف سیاسی قرار گرفته است. گزارش مجله اروپایی MO* از حلب، قامشلو و عفرین نشان می‌دهد که اداره خودگردان شمال و شرق سوریه (NES) که تحت رهبری کردها شکل گرفته، اکنون در کانون گفت‌وگوهای جدی برای آینده سیاسی کشور قرار دارد. پرسش اصلی این است که آیا فدرالیسم می‌تواند راهی برای بازسازی وحدت ملی سوریه باشد یا آنکه خود به منشأ شکاف‌های تازه بدل خواهد شد؟
توافق‌های جدید: نخستین گام به سوی همگرایی
نقطه عطف تازه، توافق ۱۰ مارس میان نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) و دولت موقت به ریاست احمد الشرع بود که به کاهش تنش‌ها در محله شیخ مقصود حلب منجر شد. طبق این توافق، نیروهای نظامی SDF عقب‌نشینی کردند اما ساختارهای مدنی و پلیس محلی در جای خود باقی ماندند و با دولت مرکزی همکاری می‌کنند. بسیاری این تحول را نخستین «آزمایش» برای ادغام تدریجی مناطق خودگردان در بدنه دولت جدید سوریه می‌دانند.
آموزش و هویت: محور اصلی خودگردانی
از زمان اعلام خودگردانی در سال ۲۰۱۴، اداره خودگردان کردی بیش از ۳۶ هزار معلم و ۳۶۷۹ مدرسه ایجاد کرده است. به گفته سمیرا حج‌علی، وزیر آموزش و پرورش در قامشلو، «کودکان ما برای نخستین بار به زبان کردی خواندن و نوشتن می‌آموزند و اکنون ما با یک واقعیت تثبیت‌شده وارد مذاکرات برای فدرالیسم شده‌ایم.»
این تجربه نه‌تنها برای کردها، بلکه برای اقلیت‌های آشوری و عرب نیز اهمیت دارد. به باور تحلیلگران، سیستم آموزشی چندزبانه و چندقومیتی مناطق خودگردان می‌تواند الگویی برای کل کشور باشد، اما همچنان با چالش بزرگ به رسمیت شناخته شدن مدارک تحصیلی مواجه است.
ترکیه؛ بزرگ‌ترین مانع
نقش ترکیه همچنان تعیین‌کننده است. پس از اشغال عفرین در سال ۲۰۱۸ و جایگزینی برنامه درسی کردی با دروس ترکی، هزاران کودک آواره به مدارس مناطق خودگردان منتقل شدند. به گفته یکی از مدیران مدارس در شیخ مقصود، «اگر روزی این کودکان به عفرین بازگردند، با یک نظام آموزشی بیگانه مواجه خواهند شد.»
ساکنان محلی عفرین نیز نسبت به «ادغام ظاهری» بدبین‌اند و می‌گویند نیروهای شبه‌نظامی مورد حمایت ترکیه تنها یونیفورم خود را تغییر داده‌اند. به همین دلیل بسیاری از فعالان مدنی تأکید می‌کنند که بدون حل‌وفصل نقش ترکیه، روند فدرالیسم در سوریه در معرض تهدید خواهد بود.
شکاف یا همزیستی؟
مخالفان فدرالیسم، به‌ویژه در میان نخبگان عرب، بیم آن دارند که این مدل به تقویت گرایش‌های جدایی‌طلبانه منجر شود. تصاویر پرچم‌های پ.ک.ک و تمثال عبدالله اوجالان در مناطق کردنشین بهانه‌ای برای این نگرانی‌هاست. اما رهبران محلی می‌گویند: «اینکه ما تحت تأثیر اندیشه‌های اوجالان هستیم، به معنای عضویت در پ.ک.ک نیست. ما الگویی از تنوع قومی و دینی ساخته‌ایم که می‌تواند به سراسر سوریه تعمیم یابد.»
از سوی دیگر، استمرار بازار پررونق سلاح و حضور گروه‌های مسلح در سایه، نشانه‌ای از شکنندگی وضعیت است. یک دلال اسلحه کرد به MO* گفته است: «ما می‌دانیم داعش هم از همین بازار خرید می‌کند. بنابراین خودمان را برای جنگ جدید آماده می‌کنیم.»
پیامدهای سیاسی
تحقق فدرالیسم در سوریه، در صورت موفقیت، می‌تواند پیامدهای چندوجهی داشته باشد:
- یکپارچگی مشروط: مناطق خودگردان حاضرند منابع نفتی و آموزشی خود را با دمشق به اشتراک بگذارند، به شرطی که ساختار فدرال به رسمیت شناخته شود.
- تثبیت هویت کردی: رسمیت یافتن زبان و آموزش کردی برای نخستین بار در تاریخ سوریه، تغییری بنیادین در ساختار ملی خواهد بود.
- الگوی منطقه‌ای: رهبران کرد در شمال شرق سوریه معتقدند تجربه آنان می‌تواند مبنایی برای مدل حکمرانی جدید در خاورمیانه باشد، مبتنی بر «کنفدرالیسم دموکراتیک» اوجالان.
- ریسک بازگشت به خشونت: در نبود یک قانون اساسی فراگیر، هر توافقی در معرض بازگشت به چرخه درگیری و نفوذ بازیگران خارجی – به‌ویژه ترکیه – باقی خواهد ماند.
آینده نامعلوم
به نظر می‌رسد سوریه امروز میان دو مسیر قرار گرفته است: بازگشت به یک دولت متمرکز با محوریت دمشق یا حرکت به سوی فدرالیسم چندقومیتی که کردها، آشوری‌ها و عرب‌ها در آن نقش‌های برابر ایفا کنند.
نوری شیکو، یکی از رهبران محلی شیخ مقصود، گفته است: «ما کردها صد سال فرصت را از دست دادیم. این بار نوبت ماست. اگر فدرالیسم به رسمیت شناخته نشود، ما هم دمشق را به رسمیت نخواهیم شناخت.»
نظر شما