به گزارش کردپرس، مدارس شمال‌شرق سوریه نخستین سال تحصیلی خود پس از فروپاشی حکومت بشار اسد را آغاز کرده‌اند. اداره خودگردان این منطقه سیاست سخت‌گیرانه‌تری را در اجرای برنامه درسی خود به کار گرفته، در حالی که مذاکرات با دولت جدید سوریه پیشرفتی اندک داشته است.

وضعیت آموزشی در شمال‌شرق سوریه

منطقه تحت کنترل نیروهای سوریه دموکراتیک (SDF) شبکه‌ای مستقل از مدارس را اداره می‌کند. طبق آمار، بیش از ۷۱۳ هزار دانش‌آموز توسط ۳۵ هزار و ۵۰۰ معلم آموزش داده می‌شوند. از میان ۳۷۴۲ مدرسه تحت نظارت اداره خودگردان، ۹۵ مدرسه همچنان بسته‌اند زیرا به‌عنوان سرپناه خانواده‌های آواره از عفرین و مناطق دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند.

کلاس‌ها به سه زبان کردی، عربی و سریانی برگزار می‌شوند. در این مناطق، هر مدرسه به‌طور میانگین ۱۹۶ دانش‌آموز و حدود ۱۰ معلم دارد که نسبت دانش‌آموز به معلم را در حدود ۲۰ به یک قرار می‌دهد.

وضعیت مدارس دولتی در مناطق تحت کنترل دمشق

براساس آمار منتشرشده توسط وزارت آموزش سوریه در ماه ژوئن، مدارس دولتی اکنون حدود ۴.۲ میلیون دانش‌آموز را تحت آموزش قرار داده‌اند و نزدیک به ۲۵۳ هزار معلم در این سیستم مشغول به کار هستند.
تعداد کل مدارس دولتی ۱۹ هزار و ۴۲۶ مورد است، اما به دلیل خسارت‌های ناشی از جنگ، حدود ۷۸۴۹ مدرسه غیرقابل استفاده‌اند و تنها ۱۱ هزار و ۵۰۰ مدرسه فعال باقی مانده است.

این آمار به‌طور میانگین ۳۶۳ دانش‌آموز در هر مدرسه و ۲۲ معلم در هر مرکز را نشان می‌دهد که نسبت دانش‌آموز به معلم را به ۱۶ به یک می‌رساند. بسیاری از مدارس بزرگ در مناطق شهری ناچارند به صورت دوشیفته فعالیت کنند تا بار آموزشی را مدیریت کنند.

مقایسه دو نظام

به‌طور کلی، دو نظام آموزشی در سوریه اکنون حدود ۴.۹ میلیون دانش‌آموز، نزدیک به ۲۸۸ هزار و ۵۰۰ معلم و بیش از ۲۳ هزار مدرسه را در بر می‌گیرد.

• شمال‌شرق سوریه حدود ۱۴ درصد دانش‌آموزان و ۱۲ درصد معلمان را در اختیار دارد، اما سهم آن از مدارس فعال کشور تقریباً یک‌چهارم کل مدارس است.
• مناطق تحت کنترل دمشق ۸۵ درصد دانش‌آموزان و ۷۶ درصد مدارس فعال را در بر می‌گیرد.

دوگانگی آموزشی؛ از زبان تا محتوا

در مناطق دولتی تحت کنترل دمشق، آموزش همچنان بر محور زبان عربی و ساختار متمرکز است. دروس به زبان عربی ارائه می‌شوند و انگلیسی یا فرانسوی به‌عنوان زبان خارجی تدریس می‌شود. امتحانات ملی در پایه‌های نهم و دوازدهم برگزار می‌شوند. پس از سقوط حکومت اسد، محتوای ایدئولوژیک بعثی از کتاب‌ها حذف شده است. درس «آموزش ملی» که ابزاری برای القای وفاداری حزبی بود، لغو شده و به‌طور موقت بار امتحانی آن به درس‌های دینی منتقل شده تا کمیته‌ها برنامه‌ای تازه برای آموزش مدنی بی‌طرف تدوین کنند.

اما در شمال‌شرق، اداره خودگردان گامی فراتر برداشته و برنامه‌ای کاملاً جداگانه با بنیاد نهادن ایدئولوژیک مشخص ایجاد کرده است. کتاب‌های درسی به سه زبان کردی، عربی و سریانی چاپ می‌شوند. دروس ابتدایی به زبان مادری دانش‌آموز آغاز می‌شود و سپس آموزش دو یا سه‌زبانه ادامه می‌یابد.

مطالبی که در کتاب‌های دمشق غایب است، در اینجا پررنگ شده است؛ از جمله تاریخ، جغرافیا و فرهنگ کردی و حتی در مواردی نقشه‌های مناطق کردنشین. یک درس جدید در مقطع متوسطه با عنوان جینولوژی (علم زن) معرفی شده که نظریه‌های فمینیستی و نوشته‌های عبدالله اوجالان را دربرمی‌گیرد. دروس مدنی بر خودگردانی محلی، دموکراسی شورایی و پلورالیسم تمرکز دارد که با پروژه سیاسی اداره خودگردان هم‌خوانی دارد.

دین؛ نقطه اصلی اختلاف

در مدارس دمشق، آموزش دینی (اسلامی یا مسیحی) همچنان یکی از دروس اصلی است و پس از حذف آموزش ملی حتی اهمیت بیشتری یافته است. در مقابل، در شمال‌شرق آموزش رسمی دینی حذف و جایگزین دروس اخلاق و مطالعات اجتماعی شده است. این تغییر به‌ویژه در مناطق عرب‌نشین مانند رقه و دیرالزور با واکنش منفی خانواده‌ها روبه‌رو شده است که حذف آموزش دینی را در تضاد با سنت‌های محلی می‌دانند.

چالش اعتبار مدارک تحصیلی

مدارک صادرشده از سوی دمشق در سطح ملی و بین‌المللی معتبر است، در حالی که مدارک تحصیلی دیپلم صادر شده در مدارس شمال‌شرق به رسمیت شناخته نمی‌شود. این مسئله دانش‌آموزان شمال‌شرق را در مسیر ادامه تحصیل در دانشگاه‌های سوریه یا خارج کشور با موانع جدی مواجه کرده است. این اختلاف یکی از نقاط اصلی تنش میان دمشق و اداره خودگردان است، زیرا مستقیماً آینده نسل جوان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

تحلیل و چشم‌انداز

به باور تحلیلگران، آموزش و پرورش اکنون به میدان تازه‌ای از رقابت سیاسی میان دمشق و شمال‌شرق بدل شده است. اداره خودگردان که پیش‌تر در مدارس خصوصی اجازه تدریس برنامه دمشق را داده بود، اکنون این امکان را حذف کرده و به دنبال یکپارچه‌سازی کامل برنامه درسی در سراسر مدارس دولتی و خصوصی است.

این دوگانگی بازتاب مستقیم شکاف سیاسی کشور است:

• در دمشق، نظامی متمرکز، عربی‌محور و در حال بازسازی پس از جنگ.
• در شمال‌شرق، نظامی چندزبانه و هویت‌محور با بنیان‌های ایدئولوژیک و سیاسی مستقل. برقرار است

تا زمانی که مسئله به رسمیت شناختن مدارک تحصیلی و هماهنگی میان دو نظام آموزشی حل نشود، خطر آن وجود دارد که مدارس سوریه خود به یکی از عمیق‌ترین میدان‌های جدال آینده کشور تبدیل شوند.

منبع: نشنال کانتکست

نویسنده: سارا احمد، تحلیلگر مسائل خاورمیانه با تمرکز بر عراق و سوریه