علی مردان در سال ۱۹۰۴ میلادی در کرکوک، شهری که همواره یکی از کانون‌های اصلی فرهنگ و موسیقی کردی بوده، چشم به جهان گشود، وی موسیقی‌دان، آهنگساز، خواننده، مقام‌دان و عود نواز کُردِ اهل عراق بود که به«استاد مقامات» نیز شناخته می شود.
کودکی او با فضایی آمیخته با موسیقی و شعر سپری شد. هرچند اطلاعات چندانی از تحصیلات رسمی‌اش در دست نیست، اما استعداد ذاتی و شوق بی‌پایانش برای موسیقی او را خیلی زود در مسیر هنری قرار داد.
فعالیت حرفه‌ای او از دهه ۱۳۱۰ شمسی آغاز شد، زمانی که رادیو کُردی بغداد تازه راه‌اندازی شده بود. صدای نافذ و شیوه منحصربه‌فرد او در اجرای مقام‌های کُردی به سرعت توجه شنوندگان را جلب کرد. علی مردان تنها یک خواننده نبود؛ او نوازنده‌ای چیره‌دست بر عود و آهنگسازی توانا بود. همین ترکیب صدا و ساز باعث شد که جایگاه ویژه‌ای در میان موسیقی‌دانان عراقی و کُرد پیدا کند.
شهرت او فراتر از مرزهای عراق رفت. در مقام نوازنده عود اُرکستر ملی عراق به مصر سفر کرد و در جشنواره موسیقی قاهره اجرای درخشانی داشت. بعدها در سوریه، لبنان و فلسطین نیز موسیقی کردی را معرفی کرد و نشان داد که هنر کردی ظرفیت جهانی شدن دارد.
در موارد زیادی در موسیقی ایرانی دیده‌شده است که آهنگسازان و خوانندگان ایرانی از آثار علی مردان استفاده می‌کنند و هیچگونه اشاره‌ای به اصل آن ملودی نمی کنند.
تصنیف «عاشقان مست‌اند و ما دیوانه‌ایم» با خوانندگی محمدرضا شجریان در آلبوم انتظار با آهنگسازی محمدعلی کیانی نژاد (بر اساس آهنگ «فاتیمه»)
تصنیف «بی‌قرار» با خوانندگی شهرام ناظری و آهنگسازی جلیل عندلیبی (بر اساس آهنگ «فاتیمه»)
تصنیف «ای مجلسیان»، پرویز مشکاتیان در آلبوم «افشاری مرکب» با خوانندگی ایرج بسطامی بر اساس آهنگ «نازیله» از جمله این آثار هستند.
علی مردان در طول فعالیت هنری‌اش، مقام‌های متعددی را ضبط و اجرا کرد؛ مقام‌هایی که ریشه در تاریخ و فرهنگ شفاهی کُردها داشتند. سبک او ترکیبی از اصالت و نوآوری بود: از یک سو وفادار به سنت‌ها و از سوی دیگر مبدع در شیوه‌های جدید آهنگسازی بود. همین نگاه نوآورانه سبب شد در سال ۱۳۳۹ شمسی جایزه نخست آهنگسازی جشنواره هنری را از آن خود کند.
اما زندگی این هنرمند بزرگ در میانه شکوفایی‌اش با بیماری قلبی مواجه شد. سرانجام در ۲۴ ژوئیه ۱۹۸۱ در بیمارستان ابن‌النفیس بغداد چشم از جهان فروبست. پیکرش به زادگاهش، کرکوک، منتقل شد و در آرامگاه شیخ محی‌الدین به خاک سپرده شد.
یاد و نام او در میان مردم زنده ماند. در کرکوک مرکزی با نام «مرکز مقامات علی مردان» تأسیس شد و در سال ۲۰۲۰ مجسمه‌ای از او در مرکز فرهنگی این شهر نصب گردید. این‌ها همه نشانه‌ای از جایگاه عمیق او در حافظه تاریخی مردم است.
ماموستا علی مردان بیش از یک خواننده بود؛ او صدای یک ملت بود. صدای او روایتگر غم‌ها، شادی‌ها، عشق‌ها و آرزوهای مردم کُرد شد و موسیقی‌اش پلی میان گذشته و آینده ساخت. میراث او همچنان در مقام‌ها و نغمه‌هایی که نسل‌های بعدی بازخوانی می‌کنند، جاری است.
علی مردان با زندگی و هنرش نشان داد که موسیقی می‌تواند مرزها را درنوردد و فرهنگ‌ها را به هم پیوند دهد. او نه‌تنها در حافظه هنری کُردها که در تاریخ موسیقی منطقه جایگاهی ویژه دارد. صدای او همچنان طنین‌انداز است؛ صدایی که از کرکوک برخاست و به دل‌ها راه یافت، تا برای همیشه یادآور عظمت فرهنگ و موسیقی کردی باشد.
نظر شما