به گزارش خبرنگار کردپرس، شهرستان قروه به عنوان یکی از معدن خیزترین مناطق استان کردستان و البته کشور شناخته می شود. منطقه ای با مواد معدنی فراوان از سنگ مرمر که شهرتی جهانی دارد گرفته تا سنگ طلا و آهن و پوکه و... همه و همه دهه هاست که در زمین های قروه برداشت می شوند. برداشتی که گرچه باید سود و منفعتی را به شهرستان برسانند اما نه تنها سودی برای منطقه ندارند بلکه روز به روز هم آسیب زننده می شوند. از تخریبات زیست محیطی گرفته تا آلودگی های آب و خاک... از تخریب زیرساخت ها گرفته تا به خطر انداختن سلامت مردم منطقه، از گرفتن زمین های مردم و بلاتکلیفی آنان در آینده تا خام فروشی و نبود صنایع تبدیلی و... همه آسیب هایی هستند که این شهرستان را با چالش های متعددی مواجه کرده است.
این چالش ها که گاهگداری خود را با اعتراضات مردم نشان می دهند در بسیاری موارد چنان شدت می گیرند که منجر به پیش آمدن یک بحران امنیتی می شوند. بحرانی همانند تحصن مردم در دهگلان که به دلیل حمل و نقل کامیون های معادن، زیرساخت های ارتباطی این منطقه تخریب شده و تصادفات جاده ای شدت پیدا کرده اند، تصادفاتی که در طول روز چندین بار رخ داده و منجر به مرگ شده اند و یا اعتراضات دیگری همانند اعتراضات گسترده در معدن قزل قیه یا معدن طلای ساریگونی و گلالی و... که در این سال ها مدام صورت می گیرد و هربار هم با وعده های مختلف خاتمه می یابند. وعده هایی که یا عملی نمی شوند و یا آن طور که باید به اجرا در نمی آیند.
برای همین مسایل بود که اخیراً با یکی از معدن داران شهرستان قروه به دلیل بی توجهی به مسئولیت های اجتماعی و رعایت نکردن هرآنچه باید برای بهره برداری لحاظ می کردند، برخورد قضایی صورت گرفت، برخوردی که باید دید آیا بازدارنده خواهد بود یا نه؟ هرچند این اقدامات می تواند منجر به شفافیت کاری شود اما نیاز است نظارت بیشتری در زمینه اجرای مسئولیت های اجتماعی صورت گیرد.
برداشت بی حاصل
تحلیل های کارشناسان نشان می دهد بیشتر معادن سطح شهرستان قروه که البته تعداد بسیاری در منطقه سریش آباد واقع هستند؛ فقط برداشت دارند و هیچ حاصلی از این برداشت به منطقه نمی رسد. این در حالی است که طبق قانون، این معادن باید در روند توسعه نقش داشته باشند.
برداشت از معادن قطعاً بدون تخریب و آثار زیانبار نیست اما این تخریب و آسیب ها می تواند جبران شود اگر معدن داران وظیفه و مسئولیت اجتماعی که دارند را بدانند و آن را اجرا کنند.
البته مسئولیت اجتماعی این نیست که یکسری خدمات روتین و کلیشه ای انجام دهند و همین را به عنوان دستاورد برای خود تکرار و ثبت کنند؛ بلکه مسئولیت اجتماعی یعنی در مقابل هر آنچه ضرر و زیان به منطقه زده می شود چندین برابر آن به مردم و منطقه سود برسانند آن هم سودی دائمی و ماندگار که برای همیشه مردم از آن بهره ببرند.
اینجا ابتدا باید مسئولیت اجتماعی تعریف و تبیین شود که معادن و صنایع بزرگ چگونه می توانند آن را اجرایی کنند.
تعریف مسئولیت اجتماعی از دیدگاه سازمان ملل
بر اساس تعریف سازمان ملل متحد «مسئولیت اجتماعی شرکتی یک مفهوم مدیریتی است که به موجب آن شرکت ها دغدغه های اجتماعی و زیست محیطی را در عملیات تجاری و تعاملات خود با ذینفعان ادغام می کنند. این مهم به طور کلی چارچوبی است که از طریق آن یک شرکت به تعادل الزامات اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی (رویکرد سه گانه) دست می یابد، در حالی که در عین حال به انتظارات سهامداران و ذینفعان می‌پردازد».
این تعریف ارائه شده عیناً تعریف سازمان ملل از مسئولیت اجتماعی است و به وضوح مشخص می کند که مسئولیت اجتماعی در قالب اصلی رسالت شرکت و چارچوب کسب و کار آن بنگاه باید دنبال شود که اصولاً با آنچه در کشور ایران در خصوص مسئولیت اجتماعی باز تعریف و رایج شده در تضاد آشکار است چرا که آنچه در جامعه و حتی در بین متخصصان و مسئولان و جوامع اطراف پروژه ها به عنوان مسئولیت اجتماعی مطالبه می شود، عموماً کمک های مالی غیر مرتبط با رسالت اصلی بنگاه و حتی به چالش کشیدن رسالت اصلی آن است که متأسفانه هر روز این موضوع حادتر می شود و بر مشکلات شرکت ها می افزاید.
براساس اظهارات کارشناسان معادن بین مسئولیت اجتماعی که می تواند یک مفهوم استراتژیک مدیریت کسب و کار باشد و خیریه، حمایت مالی یا بشردوستانه باید تمایز قائل شد، حتی اگر دومی بتواند سهم ارزشمندی در کاهش فقر داشته باشد یا به طور مستقیم شهرت یک شرکت را افزایش می دهد و یا برند آن را تقویت می کند، مفهوم مسئولیت اجتماعی به وضوح فراتر از آن است. در واقع مسئولیت اجتماعی فرای از آنچه در جامعه به غلط رواج داده می شود، باید در قالب مدل استراتژیک کسب و کار یک بنگاه و فرهنگ سازمانی آن جاری باشد و آنچه به عنوان قانون و الزام قانونی مطرح می گردد، معمولاً عدم تخطی از خطوط قرمز تعیین شده و یا استانداردهاست که مفهوم مسئولیت اجتماعی فرای آن است.
برداشت اشتباه از مسئولیت اجتماعی
با این تعریف اما در این شهرستان از مسئولیت اجتماعی تعاریف غلطی می شود. به طوری که برخی مسئولیت های دولتی را به پای بخش خصوصی می نویسند. در واقع به جای اینکه از معدنکاران انتظار مسجدسازی و کمک به فیلم سازی و اجرای برنامه های مناسبتی و امثال آن داشته باشند که وظیفه دولت هاست، باید اجازه دهند تا بخش خصوصی در قالب بنگاه های خود به امور مسئولیت اجتماعی بپردازد. برای ایجاد توسعه پایدار در بخش معدن باید از جدیدترین تکنولوژی ها استفاده شود تا بهره وری به حداکثر برسد. از نگاه مسئولیت اجتماعی مهم است که معدنکاران با افزایش بهره وری مصرف آب را به حداقل رسانده و تولید کربن را کاهش دهند و فرایندها را اصلاح کنند. بازسازی محیط زیست پس از اتمام معدنکاری، تبدیل منطقه معدنی به مقصد گردشگری طبیعی، کاهش تلفات جانی و... از دیگر فعالیت های مرتبط با مسئولیت اجتماعی در حوزه معدن است که به آن ها توجهی نمی شود.
معادن بنگاه خیریه نیستند
مطابق بررسیهای صورت گرفته نخستین اشتباهی که در حوزه مسئولیت اجتماعی وجود دارد این است که معادن را به چشم مراکز خیریه نگاه می کنند. مسئولیت اجتماعی یعنی تولید مسئولانه به گونه ای که به اصول ۱۷ گانه سازمان ملل و توسعه پایدار پایبند باشند. اگرچه بخشی از این مسئولیت، فقرزدایی است اما همه آن نیست. وقتی از منابع ملی، محلی و جهانی استفاده می شود باید با رعایت سه اصل توسعه پایدار یعنی «عدالت اجتماعی، حفاظت از محیط زیست و توسعه اقتصادی» در قبال استفاده از این منابع پاسخ گو بود. توسعه پایدار به این معنا به مطالبه ملی، محلی و جهانی تبدیل شده است. در دنیا اگر تولیدکننده ای به این الزامات توجه نکند جامعه اجازه ادامه فعالیت را به او نمی دهد. وقتی از مسئولیت اجتماعی در حوزه معدن صحبت می شود منظور به همین ابعاد توسعه پایدار است.
یکی از مزایای عمل به مسئولیت های اجتماعی در کشوری مانند ایران، تصحیح دیدگاه عمومی نسبت به این حوزه از فعالیت هست. بدیهی است که اصل و موجودیت موضوع «مسئولیت اجتماعی شرکت‌های معدنی» در زمره مفاهیم اخلاق کسب و کار حوزه معدن و صنایع معدنی مطرح است و در واقع به نوعی به نقشی که شرکت ها در حوزه اجتماعی برعهده دارند، مربوط می شود. بر این اساس، شرکت ها و فعالان حوزه معدن و صنایع معدنی برای اینکه در کسب و کار خود موفق باشند، باید مسئولیت خود را در قبال محیط زیست منطقه، جامعه و تمام کسانی که تحت تأثیر فعالیت های شرکت قرار می‌گیرند، رعایت کنند.
سه اصل اساسی مسئولیت اجتماعی چه می گویند؟
همان طور که گفته شد مسئولیت اجتماعی باید با رعایت سه اصل مرتبط به توسعه پایدار لحاظ شود. این سه اصل شامل: ابتدای امر بعد اقتصادی است؛ که تضمین می کند شرکت ها به صورت پایدار و با حفظ مسئولیت های اخلاقی و اجتماعی سودآوری داشته باشند.
بعد دوم زیست‌محیطی است؛ به معنای تعهد شرکت ها به کاهش اثرات منفی زیست محیطی فعالیت هایشان، از طریق مدیریت منابع، کاهش آلودگی و به کارگیری فناوریهای پاک.
و سوم بعد اجتماعی است؛ که بر حمایت از حقوق بشر، توجه به کارکنان، بهبود شرایط کاری، تعامل با جوامع محلی تأکید دارد.
در هیچ کدام از این اصول صحبت از کمک های مالی و یا انجام وظایف نهادهای دولتی نیامده است. در واقع مسئولیت اجتماعی به این معناست که شرکت ها باید به عنوان شهروندان مسئول عمل کنند اما متأسفانه در ایران مسئولیت اجتماعی شرکت ها به نوعی جایگزین مسئولیت گریزی مسئولان محلی شده است. برخی مسئولان، وظایف خود را جهت انجام هزینه های رفاهی در روستاها، به صاحبان صنایع محول می کنند و حتی مجوز فعالیت صنایع را منوط به برخی هزینه هایی می کنند که در چارچوب وظایف صنایع نیست. از جمله ساخت تصفیه خانه های شهری، خرید برخی اقلام دولتی، تجهیز ساختمان های دولتی و حتی پخش نذری در روستاهای اطراف، نمونه هایی از خواست مسئولان محلی است که صنایع را دچار مشکل کرده، چرا که مسئولان گمان می کنند که مسئولیت اجتماعی صرفاً صرف‌کردن هزینه برای روستاهاست.
چرا معادن نیازمند توجه ویژه به مسئولیت اجتماعی هستند؟
کارشناسان معتقدند معادن به دلیل ویژگی های منحصر به فردی که دارند، نیازمند توجه ویژه به مسئولیت اجتماعی هستند. آنان دلایل اصلی این ضرورت را در مواد زیر می دانند:
- تأثیرات زیست محیطی شدید: فعالیت های معدنی معمولاً با استخراج و بهره برداری از منابع طبیعی همراه است که می تواند به تخریب محیط زیست منجر شود. این فعالیت ها ممکن است باعث آلودگی آب و خاک، نابودی جنگل ها و تخریب زیستگاه های طبیعی شود. برای کاهش این تأثیرات، معادن باید به مسئولیت اجتماعی خود عمل کنند و اقداماتی مانند بازسازی زمین های تخریب شده، استفاده از تکنولوژیهای سبز و کاهش آلاینده ها را اجرا کنند.
- اثرات اجتماعی بر جوامع محلی: معادن معمولاً در مناطق دور افتاده یا در نزدیکی جوامع بومی قرار دارند که وابسته به منابع طبیعی برای زندگی خود هستند. فعالیت های معدنی می تواند باعث جابجایی اجباری افراد، آسیب به فرهنگ های محلی، یا کاهش منابع طبیعی شود که برای این جوامع اهمیت حیاتی دارد. بنابراین، شرکت های معدنی باید برنامه های اجتماعی و حمایتی برای بهبود زندگی مردم محلی اجرا کنند، از جمله ایجاد فرصت های شغلی، تأمین خدمات بهداشتی و آموزشی و احترام به فرهنگ ها و حقوق بشر.
- چالش‌های اقتصادی و توسعه پایدار: معادن به عنوان منابع اقتصادی مهم، نقش بسزایی در اقتصاد کشورها دارند. با این حال، به جهت اینکه این فعالیت ها منجر به توسعه پایدار شوند، نیاز است که معادن بخشی از سود خود را به نفع توسعه محلی و پروژه های بلند مدت اجتماعی سرمایه گذاری کنند. بی توجهی به مسئولیت اجتماعی در صنعت و معدن می تواند به بروز مشکلات زیست محیطی و اجتماعی قابل توجهی منجر شود.
راهکار نهایی
کارشناسان معتقدند یکی از مزایای عمل به مسئولیت های اجتماعی در کشوری مانند ایران، تصحیح دیدگاه عمومی نسبت به این حوزه از فعالیت هست. بدیهی است که اصل و موجودیت موضوع «مسئولیت اجتماعی شرکت های معدنی» در زمره مفاهیم اخلاق کسب و کار حوزه معدن و صنایع معدنی مطرح است و در واقع به‌نوعی به نقشی که شرکت ها در حوزه اجتماعی برعهده دارند، مربوط می شود. بر این اساس، شرکت ها و فعالان حوزه معدن و صنایع معدنی برای اینکه در کسب و کار خود موفق باشند، باید مسئولیت خود را در قبال محیط زیست منطقه، جامعه و تمام کسانی که تحت تأثیر فعالیت های شرکت قرار می‌گیرند، رعایت کنند.
اگر شرکتی به‌معنای واقعی کلمه به دلایل، اهداف و ضرورت های مسئولیت های اجتماعی خود در یک منطقه از کشور واقف باشد و متعهدانه به آن عمل کند و از کارهای غیرکارشناسی و تعریف نشده در این حوزه به مانند امور مربوط به دولت یا کارهای خیر فاصله بگیرند، به دلیل حجم وسیع کارهای صورت گرفته در سایه دستاوردهای مثبت آن، نه تنها شرکت یا سازمان مذکور، در منطقه با مشکلات و موانع زیست محیطی، اعتراضات و کارشکنیهای جوامع محلی روبرو نخواهد شد، بلکه جوامع محلی و شرایط محیطی منطقه، زمینه را برای فعالیت شرکت معدنی با حداکثر توان عملیاتی خود فراهم خواهند کرد و به نوعی باعث توسعه و رونق کسب و کار در منطقه می شود که نفع آن به همه خواهد رسید.
باید دانست فعالیت های معدنی بدون توجه به مسئولیت اجتماعی می تواند موجب جابجایی اجباری جوامع محلی و آسیب به فرهنگ ها و معیشت مردم شود. در بسیاری از کشورها، قوانین سخت‌گیرانه ای برای کنترل فعالیت های معدنی و تأثیرات زیست محیطی وجود دارد که در ایران هم این قوانین هست و شرکت های معدنی باید به این قوانین پایبند باشند و علاوه بر آن، با توجه به مسئولیت اجتماعی خود، اقداماتی پیشگیرانه برای جلوگیری از تخلفات و جریمه ها انجام دهند. /
نظر شما