به گزارش کردپرس، «سیما احمد» دانش‌آموز ۱۶ ساله دبیرستان، در خانه‌اش در شهر قامشلو در شمال‌شرق سوریه، مشغول مطالعه و انجام تکالیفش به زبان کردی است؛ زبانی که آن را «بازتابی از هویت و تعلق» خود می‌داند.
سیما از کودکی آموزش زبان کردی را زیر نظر پدرش آغاز کرد. پدری که اصرار داشت دخترش باید بتواند از همان سنین پایین «در خانه خواندن و نوشتن به زبان مادری‌اش را بیاموزد». یادگیری زبان کردی در کشوری که برای دهه‌ها کردها از آموزش زبان خود و حتی برگزاری آیین‌هایی مانند جشن نوروز محروم بودند، برای سیما اقدامی برای حفظ میراث فرهنگی محسوب می‌شد.
اما زمانی که او وارد مهدکودک شد، با مانعی جدی مواجه گردید. او به «سیریا دایرکت» گفت: « در مدرسه‌ای که تنها به زبان عربی آموزش می‌داد، نمی‌توانستم با معلم ارتباط برقرار کنم یا حرف‌هایی را که اطرافم زده می‌شد بفهمم».
سال بعد، خانواده‌اش او را در مدرسه‌ای کردی ثبت‌نام کردند. از آن زمان تاکنون، آموزش سیما به‌طور کامل به زبان مادری‌اش بوده است؛ زبانی که کردها هر سال در ۱۵ مه آن را تحت‌عنوان «روز زبان کردی» جشن می‌گیرند. با وجود اینکه تمام تحصیلات او تا به امروز به زبان کردی بوده، او نسبت به آینده‌اش در سایه دولت جدید سوریه به رهبری احمد الشرع، رئیس‌جمهور موقت تردید دارد.
دمشق در تاریخ ۱۰ مارس، با ادغام تمامی نهادهای وابسته به اداره خودگردان شمال و شرق سوریه (AANES) از جمله مدارس، در ساختار دولتی سوریه موافقت کرد.
برای سیما، یادگیری کردی صرفاً به گرامر محدود نمی‌شود. او «نحو و ادبیات کردی را مطالعه کرده و درباره تاریخ و فرهنگ کردها یاد گرفته» که این امر اشتیاق او به تحصیل را افزایش داده است.
پدر او، «حکیم احمد» ۴۶ ساله، از دمشق که در حال حاضر هم در آن‌جا به‌سر می‌برد، به سوریه دایرکت گفت: «دیروز دخترم ویدیویی برایم فرستاد که در آن تفاوت بین حماسه و افسانه را با مثال‌هایی از میراث کردی و جهانی توضیح می‌داد. به او افتخار می‌کنم.» زبان کردی برای او «نماد هویت و فرهنگ» است.
او که در سال ۲۰۰۱ دانشجوی دانشگاه حلب بود، همراه با گروهی از هم‌دانشگاهی‌هایش در یک نشست دانشجویی خواستار گنجاندن زبان کردی در برنامه درسی دانشگاه شد. احمد یادآور می‌شود: «رئیس اتحادیه دانشجویان ما را به تلاش برای خدشه‌دار کردن وحدت ملی متهم کرد و گفت اگر بار دیگر چنین درخواستی مطرح کنیم، زبان و دست‌هایمان را قطع خواهد کرد.»
انزوا
پیش از آغاز شورش سوریه در مارس ۲۰۱۱، «زهرێبان حسین» ۲۹ ساله، همانند سایر کردهای سوریه، از استفاده علنی از زبان خود محروم بود. او از محل زندگی‌اش در قامشلو گفت: «باور نداشتم که ممکن است روزی بچه‌ها به زبان کردی آموزش ببینند یا مؤسسات آموزشی به این زبان وجود داشته باشد.»
حسین، که اصالتاً اهل عفرین در شمال‌غرب سوریه است، دوران کودکی‌اش را که متوجه شد مدارس فقط به زبان عربی تدریس می‌کنند، به‌خاطر می‌آورد. او که پیش از ورود به مدرسه فقط به زبان کردی صحبت می‌کرد و حتی الفبای عربی را نمی‌دانست، دچار شوک شده بود.
کلاس او در دوران ابتدایی، ۴۵ دانش‌آموز داشت که تنها شش نفر از آن‌ها غیر کرد بودند. او با همکلاسی‌هایش به زبان کردی صحبت می‌کرد، تا اینکه «معلم تهدیدمان کرد که اگر به کردی حرف بزنیم، ما را به اتاق تنبیه در زیرزمین مدرسه می‌فرستد».
او افزود: «در آن زمان نمی‌دانستیم چرا صحبت به زبان کردی ممنوع است. همیشه برایمان سوال بود که چرا در خانه کردی صحبت می‌کنیم، اما در مدرسه مجبور به عربی هستیم؟»
حسین، مانند بسیاری از دانش‌آموزان کُرد، تنها به زبان کردی صحبت می‌کرد اما با الفبا و دستور آن آشنا نبود. به‌گفته او، این‌گونه تصور می‌شد که «کردی فقط یک زبان شفاهی بدون الفبا یا دستور است».
حزب بعث حاکم سابق، که در آغاز سال جاری توسط دولت جدید منحل شد، تنها به ممنوعیت زبان کردی بسنده نکرد بلکه به‌گفته حسین، «جنگ روانی به‌منظور تخریب تصویر زبان کردی در میان سایر سوری‌ها» نیز به راه انداخته بود. او می‌گوید: «کسانی که کردی صحبت می‌کردند، متهم به عقب‌ماندگی و ناهماهنگی با زمانه بودند.»
اگرچه آزادی بیان و عقیده از مطالبات اصلی مردم سوریه بود، اما نگاه اپوزیسیون و بسیاری از سوری‌ها به زبان کردی تغییر نکرد. این زبان همچنان در نهادهای رسمی اپوزیسیون و نظام آموزشی حتی در مناطق اکثرا کردنشین نادیده گرفته می‌شد. بعدها نیز مخالفان سیاسی، مدارک تحصیلی صادره از مدارس تحت کنترل اداره خودگردان را که در آن‌ها زبان مادری آموزش داده می‌شود، به‌رسمیت نشناختند.
دستاوردی تاریخی
چند سال پیش از خیزش، تدریس زبان کردی در منازل به‌صورت مخفیانه آغاز شده بود. این روند پس از خیزش شدت گرفت و در اواخر سال ۲۰۱۱، چند مدرسه دوره‌های زبان کردی راه‌اندازی کردند. «سمیرا حاج علی» رئیس مشترک هیئت آموزش اداره خودگردان گفت: آنچه در آن سال رخ داد، «گامی تاریخی و مایه افتخار برای کردها بود.»
خیزش ۱۹ ژوئیه ۲۰۱۲، که به خروج حکومت اسد از شمال‌شرق سوریه و تشکیل اداره خودگردان انجامید، نقطه عطفی برای کردها بود؛ چرا که مؤسسه زبان کردی (SZK) فعالیت رسمی خود را برای برگزاری دوره‌های آموزشی آغاز کرد.
در ۱۴ اکتبر ۲۰۱۲، زبان کردی به‌عنوان یکی از دروس در ۹۷ مدرسه تحت نظارت دولت سابق سوریه در کوبانی (عین‌العرب) معرفی شد. پس از آن، مؤسسه برنامه‌ریزی درسی اداره خودگردان در سال ۲۰۱۴ تأسیس شد و با تیمی ۷ نفره آغاز به‌کار کرد که بعدها با کمک متخصصان به بیش از ۱۰۰ نفر رسید.
در سال تحصیلی ۲۰۱۳–۲۰۱۲، سه کلاس هفتگی برای آموزش زبان کردی در مدارس کوبانی، عفرین و منطقه جزیره راه‌اندازی شد. این روند تا سال تحصیلی ۲۰۱۶–۲۰۱۵ ادامه داشت. در آن سال برنامه درسی حکومت اسد به‌غیر از مناطق امنیتی در قامشلو و حسکه کنار گذاشته شد و برنامه‌های درسی اداره خودگردان جایگزین شد. در این سال آموزش به زبان مادری تا کلاس ششم ابتدایی در کوبانی و عفرین و تا کلاس سوم در جزیره ادامه یافت.
در سال تحصیلی بعد، آموزش به زبان مادری در کوبانی و عفرین تا دوره دبیرستان و در جزیره تا کلاس ششم ابتدایی ادامه یافت. در سال ۲۰۲۰، مدارس جزیره نیز به‌طور کامل برنامه‌های درسی اداره خودگردان را تا پایان دبیرستان پذیرفتند.
با این روند، زبان‌های محلی عربی، کردی و سریانی به‌عنوان زبان‌های رسمی آموزش در تمام سطوح در مناطق تحت کنترل اداره خودگردان پذیرفته شدند. در حالی‌که در دوره حکومت پیشین، زبان عربی تنها زبان آموزش بود و تنوع زبانی و فرهنگی نادیده گرفته می‌شد.
طبق آمار هیئت آموزش، امروزه ۷۱۴٬۲۱۴ دانش‌آموز در مدارس اداره خودگردان به زبان مادری خود آموزش می‌بینند؛ از جمله ۱۰۲٬۱۴۲ دانش‌آموز کرد، ۶۱۲٬۰۴۷ عرب و ۲۵ سریانی.
در همین راستا، دانشگاه‌هایی نیز در مناطق کردنشین تأسیس شدند؛ از جمله دانشگاه عفرین در سال ۲۰۱۶ و سپس دانشگاه «روژاوا» در حسکه.
زهرێبان حسین می‌گوید: «روزی آرزو می کردیم بتوانیم در مدارس و دانشگاه‌ها به زبان کردی تحصیل کنیم، نام روستاها و خیابان‌ها را به زبان مادری خود بنویسیم و این رویا محقق شد.»
چالش‌های پیش رو
احمد الشرع، رئیس‌جمهور سوریه، در مارس ۲۰۲۵ اعلامیه قانون اساسی موقت را امضا کرد که چارچوب حقوقی دوره گذار پنج‌ساله را ترسیم می‌کند. ماده ۷ این سند تأکید دارد که «دولت تنوع فرهنگی جامعه سوریه و حقوق فرهنگی و زبانی همه سوری‌ها را تضمین می‌کند.» اما هیچ ماده‌ای به‌طور مشخص به حقوق کردها یا زبان کردی اشاره نمی‌کند.
عبدو شێخو، مدیر انتشارات نقش در قامشلو، این اعلامیه را فاقد هرگونه به‌رسمیت‌شناختن مردم یا زبان کردی دانسته و آن را «در واقع نوعی اعلامیه قانون اساسی بعثی، با پوششی مذهبی» توصیف می‌کند.
شێخو نگران است که زبان کردی همچنان از سوی دولت مرکزی دمشق نادیده گرفته شود و به‌عنوان زبانی ملی و بومی در سوریه شناخته نشود.
آنچه امروز ذهن سیما احمد را درگیر کرده، نه به‌رسمیت‌شناختن رسمی زبان کردی، بلکه دیدگاه منفی جامعه نسبت به آموزش به زبان کردی است. به گفته او، برخی تصور می‌کنند «چگونه ممکن است دانش‌آموز ممتازی آینده‌اش را در مدارس کردی تلف کند». اما او به زبان مادری خود افتخار می‌کند.
مروان براکات، نویسنده کرد، یکی دیگر از چالش‌ها را نبود نهادهای زبان‌شناسی می‌داند. او می‌گوید: «هیچ فرهنگستانی برای زبان کردی در سوریه وجود ندارد و واژه‌نامه‌های کردی پاسخگوی نیازهای معاصر نیستند.»
ویان حسن، رئیس مشترک مؤسسه زبان کردی، نیز نبود منابع و انتشارات کتاب های آموزشی به‌ویژه در سطح آموزش عالی را معضل اصلی می‌داند. او می‌گوید: «دهه‌ها سرکوب و انکار باعث رکود اجباری زبان کردی برای بیش از ۷۰ سال شد که در این مدت هیچ گونه تولید علمی یا آموزشی به زبان کردی انجام نشد.»
او تأکید کرد که باید زبان کردی به‌عنوان زبان رسمی و کاربردی در تمامی عرصه‌های زندگی در سوریه جدید تثبیت شود.
به گفته ویان حسن، «ما نسل‌هایی داریم که آموزش ندیده‌اند و دچار بیگانگی با زبان کردی شده‌اند. سعی داریم این فاصله را با برگزاری دوره‌های فشرده و ایجاد برنامه‌های آموزشی در شبکه‌های اجتماعی جبران کنیم.»
هیئت آموزش از دولت سوریه خواسته است که زبان کردی را در کنار عربی به‌عنوان زبان رسمی بپذیرد و آموزش به زبان کردی را در قانون اساسی تضمین و تأیید کند. همچنین خواستار به‌رسمیت‌شناختن مدارک صادرشده از سوی این نهاد هستند. حاج علی می‌گوید: «ما دیگر نمی‌پذیریم که همانند دوران استبدادی سابق، از این حق محروم شویم.»
هیئت آموزش، با همکاری دفتر مشاوره و هماهنگی مظلوم عبدی، فرمانده نیروهای دموکراتیک سوریه، پیش‌تر با یونیسف تماس برقرار کرده تا کانال‌های رسمی گفت‌وگو با وزارت آموزش دمشق گشوده شود.
نخستین گام، برگزاری نشستی آنلاین برای بررسی وضعیت دانش‌آموزان شمال‌شرق سوریه از جمله مسأله تأیید مدارک تحصیلی بود که حاج علی آن را «مثبت» ارزیابی کرد.
پس از این جلسه، هیئتی از سوی اداره آموزش در ۱۳ و ۱۴ آوریل 2025 به دمشق رفت و با نمایندگان وزارت آموزش دیدار کرد. در این دیدار درباره مسائلی از جمله روند امتحانات و تدریس زبان کردی گفت‌وگو شد و برخی موضوعات به‌عنوان پیش‌نویس توافق اولیه ثبت گردید.
با این حال، به‌گفته حاج علی، هنوز پاسخی رسمی از سوی وزارت آموزش درباره تأیید مدارک و امتحانات دانش‌آموزان دریافت نشده است.
سیریا دایرکت برای دریافت توضیح درباره آینده زبان کردی در سیستم آموزشی رسمی سوریه با «محمد ترک»، وزیر آموزش سوریه که خود اصالتاً کرد و اهل عفرین است، تماس گرفت، اما تا زمان انتشار گزارش پاسخی دریافت نکرد.
با وجود هشدارهایی که از سوی برخی مبنی بر نامعلوم بودن آینده مدارس کردی مطرح می‌شود، سیما احمد مصمم است راهی را که در پیش گرفته ادامه دهد. او می‌گوید: «ما به‌عنوان دانش‌آموزان، اجازه نمی‌دهیم ده سال تجربه آموزش به زبان مادری‌مان هدر برود. امیدواریم دولت سوریه زبان کردی را به‌رسمیت بشناسد، چون این حق طبیعی ماست».
پدر او نیز ابراز امیدواری کرد که سیما و خواهر و برادرهایش بتوانند بدون چشم‌پوشی از زبان مادری‌شان، به رؤیاهای تحصیلی‌شان برسند؛ و زبان کردی در «تمام زمینه‌ها: ادبی، علمی و فلسفی»، آینده‌ای داشته باشد.
منبع: سیریا دایرکت
نظر شما