به گزارش کردپرس،اعلام انحلال پ‌.ک.‌ک از سوی رهبری این گروه، تحولی مهم در یکی از طولانی‌ترین درگیری‌های مسلحانه خاورمیانه است. با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از این نبرد طی دهه‌های گذشته در خاک عراق و به‌ویژه در مناطق مرزی اقلیم کردستان جریان داشته، احزاب اصلی این منطقه، به‌ویژه حزب دموکرات کردستان (KDP)، می‌توانند در تحقق آشتی تاریخی میان آنکارا و پ‌ک‌ک نقشی تعیین‌کننده ایفا کنند؛ نقشی که نه‌تنها ثبات را به منطقه بازمی‌گرداند، بلکه زمینه‌ساز حل چالش‌های امنیتی و انسانی متعددی نیز خواهد بود.

تحولات تازه در روند صلح میان حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) و دولت ترکیه، همچنین فرصتی کم‌نظیر را برای احزاب کُرد در عراق فراهم کرده تا مناطق آسیب‌دیده اقلیم کردستان عراق از این درگیری طولانی را رها و تثبیت کرده و به تسهیل یک صلح پایدار کمک کنند.

رهبران پ.ک.ک در تحول مهمی، روز ۱۲ مه اعلام کردند این گروه آماده انحلال است؛ اقدامی که می‌تواند به چهار دهه درگیری مسلحانه با دولت ترکیه پایان دهد. این اعلام پس از آغاز روند صلح جدید میان عبدالله اوجالان، رهبر زندانی پ.ک.ک، و دولت ترکیه از اکتبر گذشته صورت گرفت. با این حال، بخش قابل توجهی از درگیری میان طرفین در خاک عراق ـ و به طور مشخص در اقلیم کردستان ـ رخ داده است؛ منطقه ای که ترکیه از دهه ۱۹۸۰ با پ.ک.ک جنگیده و این درگیری بارها جان غیرنظامیان را تهدید کرده، موجب آوارگی داخلی شده و به اقتصاد محلی آسیب رسانده است.

از آنجا که ادامه این درگیری باعث بی‌ثباتی در منطقه شده، حزب دموکرات کردستان (پارتی) از موفقیت روند صلح میان پ.ک.ک و ترکیه استقبال می‌کند، چرا که می‌تواند به حضور نظامی پ.ک.ک در خاک اقلیم پایان دهد؛ حضوری که پارتی آن را تعرض به حاکمیت اقلیم تلقی می‌کند. دو حزب اصلی اقلیم، یعنی پارتی و اتحادیه میهنی کردستان پیش‌تر نیز نقش‌هایی میانجی‌گرانه در روندهای صلح گذشته ایفا کرده‌اند.

سابقه حضور پ.ک.ک در اقلیم و تنش‌های متعاقب

ورود پ.ک.ک به کوهستان قندیل در خاک اقلیم در سال ۱۹۸۲ با توافقی میان این گروه و حزب دموکرات کردستان عراق صورت گرفت. با این حال، در دهه ۱۹۹۰ پ.ک.ک حضور خود را به خارج از قندیل گسترش داد و در جریان جنگ داخلی کردها با پارتی وارد درگیری شد. در جریان عملیات‌های مرزی ترکیه علیه پ.ک.ک، به‌ویژه از سال ۲۰۱۹ به این‌سو، تنش‌ها میان پارتی و پ.ک.ک نیز در اقلیم افزایش یافته است. درگیری‌های مسلحانه میان نیروهای پ.ک.ک و پیشمرگه، ترورها، آتش‌سوزی در بازارها و حملات پهپادی به نیروهای اقلیم از جمله مصادیق این تنش‌هاست. یکی از تلخ‌ترین رویدادها، کشته شدن هشت گردشگر عراقی در حمله هوایی ترکیه در سال ۲۰۲۲ بود که تنش دیپلماتیک میان بغداد و آنکارا را در پی داشت.

این اقدامات نگرانی‌های عمیقی در پارتی ایجاد کرده و باعث شد این حزب در سال ۲۰۲۱ از پ.ک.ک بخواهد به کوه‌های قندیل بازگردد و مناطق دیگر اقلیم را ترک کند. در عین حال، پارتی اعلام آمادگی کرد از روند صلح جدید با ترکیه حمایت کند.

حمایت عمومی و امیدواری به آینده

با آغاز روند تازه صلح، پارتی بار دیگر حمایت کامل خود را اعلام کرده است. این حزب با استقبال از فراخوان خلع سلاح اوجالان در ۲۷ فوریه، آمادگی دولت اقلیم کردستان برای ایفای نقش در این روند را اعلام کرده و حتی میزبان احمد داووداوغلو، نخست‌وزیر پیشین ترکیه و از معماران روند صلح قبلی، در نشست MEPS در دهوک بوده است. همچنین هیأت‌های حزب طرفدار کردها در ترکیه (حزب برابری و دموکراسی خلق‌ها – یا دم پارتی) تاکنون سه بار به اقلیم سفر کرده‌اند تا پیام‌های اوجالان را منتقل کنند.

مسعود بارزانی، رئیس پارتی، روز ۱۵ مه گفت: «ما با تمام توان از این روند حمایت می‌کنیم و آماده‌ایم هر اقدامی که لازم باشد انجام دهیم». او این دوره از روند صلح را «متفاوت از گذشته» توصیف کرد و گفت: «این بار تقریباً تمام احزاب در ترکیه، چه در قدرت و چه در اپوزیسیون، هم‌صدا هستند که این مسئله باید حل شود».

حزب دموکرات کردستان عراق در چارچوب تلاش برای جلب حمایت همه طرف‌ها، با نیروهای کرد سوریه نیز دیدار داشته است. مسعود بارزانی در ۱۶ ژانویه، با مظلوم عبدی، فرمانده کل نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF)، در اربیل دیدار کرد؛ ملاقاتی که بدون آغاز روند صلح در ترکیه ممکن نبود. در این دیدار، خواسته‌های ترکیه برای خروج پ.ک.ک از سوریه نیز مطرح شد. در اقدامی نمادین، نچیروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان و مسعود بارزانی نمایندگانی را به جشن نوروز در دیاربکر، مرکز مناطق کردنشین ترکیه فرستادند. همچنین گفته می‌شود نچیروان بارزانی در تسهیل دیدار میان حزب دم پارتی و رجب طیب اردوغان در ۱۰ آوریل 2025 نقش داشته است.

پیامدهای مثبت منطقه‌ای و اقتصادی

پایان درگیری مسلحانه میان ترکیه و پ.ک.ک نه‌تنها به ثبات داخلی در ترکیه، بلکه به بهبود اوضاع در اقلیم کردستان عراق نیز منجر خواهد شد. پایان جنگ می‌تواند به توسعه اقتصادی، رونق گردشگری داخلی و کاهش تنش میان ترکیه و عراق کمک کند. پارتی امیدوار است با خروج نیروهای پ.ک.ک و ارتش ترکیه از مناطق مرزی اقلیم، ثبات به این مناطق بازگردد.

در استان دهوک، بیش از ۴۰۰ روستا به دلیل درگیری‌ها تخلیه شده‌اند. این مناطق کوهستانی با داشتن آب‌ و هوای خنک، در تابستان گردشگران زیادی از جنوب عراق جذب می‌کردند، اما ادامه جنگ باعث رکود در گردشگری محلی شده است.

ترکیه از سال ۲۰۱۹، بیش از ۲۰۰ پایگاه نظامی در اقلیم ایجاد کرده و حملات پهپادی خود را افزایش داده است. با عقب‌نشینی پ.ک.ک، می‌توان از طریق هماهنگی میان ترکیه، پارتی و بغداد، این پایگاه‌ها را به نیروهای پیشمرگه یا گارد مرزی عراق واگذار کرد. ترکیه سال گذشته قول داده بود پایگاه بعشیقه در استان نینوا را به عراق واگذار کند؛ موضوعی که در صورت پایان درگیری ممکن است سریع‌تر محقق شود.

چالش خلع‌سلاح و ادغام نیروهای پ.ک.ک

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، سرنوشت حدود ۵ هزار نیروی مسلح پ.ک.ک در اقلیم کردستان است. هنوز مشخص نیست این نیروها پس از خلع‌سلاح به کجا خواهند رفت. یک مقام پارتی در این‌باره گفته است: «نمی‌دانیم این نیروها در اقلیم خواهند ماند، تسلیم می‌شوند یا به اروپا خواهند رفت». در این مسیر، پارتی و اتحادیه میهنی یا یکیتی می‌توانند نقشی مؤثر ایفا کنند؛ به‌ویژه آنکه بسیاری از این افراد مدارک هویتی لازم برای سفر ندارند.

سلاح‌های سنگین پ.ک.ک می‌تواند به نیروهای پیشمرگه تحویل داده شود. برخی رسانه‌های ترکیه حتی از احتمال نظارت مشترک دولت اقلیم و ترکیه بر روند خلع‌سلاح خبر داده‌اند.

احزاب اقلیم ‌ در زمینه خلع‌سلاح گروه‌های مسلح تجربه دارند؛ چنان‌که در توافق امنیتی مارس ۲۰۲۳ میان ایران و عراق، احزاب کردی ایران سلاح‌های خود را به پیشمرگه‌ها تحویل دادند. همین الگو را می‌توان در مورد پ.ک.ک نیز به کار گرفت و نیروهای آن را به اردوگاه‌های غیرنظامی منتقل کرد و مناطق مرزی را به پیشمرگه‌ها یا گارد مرزی عراق واگذار کرد.

پارتی و یکیتی می‌توانند با اعطای کارت اقامت به اعضای پیشین پ.ک.ک، زمینه ادغام آن‌ها در جامعه و اشتغال در اقتصاد محلی را فراهم کنند. شماری از فرماندهان پیشین پ.ک.ک و نیروهای SDF هم‌اکنون در اقلیم زندگی می‌کنند و در رسانه‌ها، ساخت‌وساز و هتل‌داری فعالیت دارند. برخی همچون عزیز ویسی به نیروهای امنیتی زِرَوانی پیوستند و برخی دیگر مانند عثمان اوجالان، برادر عبدالله اوجالان، در مناطق تحت کنترل یکیتی ساکن بودند.

مشارکت در مین‌زدایی و بسته شدن پرونده اردوگاه مخمور

نیروهای پیشین پ.ک.ک می‌توانند در عملیات پاک‌سازی مین نیز مشارکت داشته باشند. در حال حاضر، حدود ۲۵۰ کیلومتر مربع از اراضی اقلیم آلوده به مین است. یکی از مین‌روبان برجسته دوران جنگ علیه داعش، دکتر سلیمان (عضو سابق پ.ک.ک)، بود که جان صدها پیشمرگه را نجات داد و در سال ۲۰۱۶ در اثر انفجار مین جان باخت. سازمان‌هایی مانند IKMAA، مؤسسه بریتانیایی MAG و کارشناسان مین‌زدایی پیشمرگه می‌توانند در این روند نقش ایفا کنند.

باید راه‌حلی برای اردوگاه مخمور نیز پیدا شود؛ اردوگاهی که میزبان بیش از ۱۲ هزار پناهجوی کرد از ترکیه در دهه ۹۰ بوده و برخی نیروهای پ.ک.ک نیز در آن حضور دارند. این اردوگاه بارها هدف حمله هوایی ترکیه قرار گرفته است. پارتی می‌تواند از روابط خود با ترکیه استفاده کند تا راهی برای بازگشت داوطلبانه ساکنان به ترکیه یا اسکان دائمی آن‌ها در اقلیم فراهم شود.

توافق شنگال

روند صلح می‌تواند زمینه اجرای توافق ۲۰۲۰ شنگال را نیز فراهم کند؛ توافقی که با حمایت سازمان ملل و ایالات متحده برای عادی‌سازی وضعیت شنگال و پایان دادن به حضور پ.ک.ک در این منطقه تنظیم شده است. حضور پ.ک.ک و ارتباط آن با برخی نیروهای عراقی در عراق را افزایش داده و روابط بغداد ـ آنکارا را پیچیده‌تر کرده است. گروه یگان‌های مقاومت شنگال (YBS) از سال ۲۰۱۴ در این منطقه فعال بوده و با داعش جنگیده است، اما بارها هدف حمله هوایی ترکیه قرار گرفته است.

نتیجه‌گیری

فرصت بی‌سابقه‌ای که روند صلح ترکیه فراهم کرده، می‌تواند به ثبات پایدار نه تنها در ترکیه، بلکه در اقلیم کردستان عراق منجر شود؛ منطقه‌ای که در سال‌های اخیر بار اصلی این جنگ را بر دوش کشیده است. حل مسائل معوقه ای مانند اردوگاه مخمور، اجرای توافق شنگال، و بازگشت ثبات به مناطق مرزی از جمله پیامدهای مثبت این روند خواهد بود. احزاب کرد عراقی می‌توانند نقش مهمی در خلع‌سلاح، ادغام نیروها، و حمایت از زیرساخت‌های لازم برای پایان دادن به یکی از طولانی‌ترین جنگ‌های منطقه‌ای ایفا کنند؛ روندی که با حمایت سازمان ملل و دیگر بازیگران بین‌المللی می‌تواند به موفقیتی تاریخی تبدیل شود.

منبع: انستیتو واشنگتن برای خاورمیانه