به گزارش کردپرس، رویدادی که می‌تواند مسیر سیاست در ترکیه و خاورمیانه را دگرگون سازد، با برگزاری دوازدهمین کنگره‌ی حزب کارگران کردستان (PKK) در تاریخ ۵ تا ۷ ماه می ۲۰۲۵ رقم خورد. این کنگره، به گفته منابع رسمی PKK، در پاسخ به فراخوان عبدالله اوجالان برای «برقراری صلح و جامعه‌ای دموکراتیک» و پس از اعلام آتش‌بس در اول مارس برگزار شد. ساختار غیرمتمرکز و هم‌زمان این نشست در دو مکان مجزا، نشانگر اهمیت ویژه و هماهنگی گسترده آن بود. اگرچه جزئیات تصمیمات اتخاذشده هنوز منتشر نشده‌اند، اما بیانیه‌های اولیه از اتخاذ تصمیماتی «تاریخی» خبر داده‌اند. اهمیت این تحول، نه تنها در ابعاد سیاسی داخلی کردها، بلکه در بازتاب گسترده‌ی آن در سطح بین‌المللی و واکنش‌های رسانه‌ها، نهادهای حقوق بشری و محافل تحلیلی نمایان است.

پوشش رسانه‌های بین‌المللی

رادیو بین‌المللی فرانسه (RFI) و فرانس۲۴ نیز در بخش‌های فرانسوی‌زبان خود گزارش‌هایی تحلیلی منتشر کردند که در آن‌ها برگزاری موفق کنگره‌ی PKK به‌عنوان پاسخی مستقیم به فراخوان عبدالله اوجالان برای عبور از مبارزه‌ی مسلحانه و حرکت به‌سوی راه‌حل‌های سیاسی مورد توجه قرار گرفته است. در این گزارش‌ها، کنگره نه تنها به‌عنوان یک اقدام در پاسخ به اوجالان، بلکه به‌مثابه نشانه‌ای از تحول بنیادین در ساختار فکری و استراتژیک PKK تحلیل شده است. همچنین در تحلیل‌های این دو رسانه تأکید شده که پیامدهای کنگره می‌تواند فراتر از مرزهای ترکیه و در سطح منطقه‌ای مؤثر باشد، به‌ویژه در پیوند با مسأله کردها در سوریه و عراق. فرانس۲۴ در بخشی از گزارش خود به این نکته اشاره می‌کند که چنین تغییراتی اگر با پاسخ متقابل دولت ترکیه همراه شود، ممکن است زمینه‌ساز ازسرگیری یک روند صلح پایدار باشد.

الشرق الاوسط در نسخه‌ی انگلیسی خود، ضمن اشاره به فضای امیدواری ایجادشده، نوشت که PKK ممکن است به‌زودی تصمیمی «تاریخی» مبنی بر خلع سلاح و انحلال ساختار نظامی خود اعلام کند؛ تصمیمی که به تعبیر این روزنامه می‌تواند بازتعریفی اساسی از موقعیت و رویکرد این سازمان در چهار دهه‌ی گذشته باشد. این گزارش، به نقل از منابع کردی و آگاه، تأکید کرده که برگزاری کنگره نه تنها یک رویداد داخلی درون‌سازمانی است، بلکه می‌تواند بخشی از پروژه‌ای گسترده‌تر برای بازگشت به میز گفت‌وگو و تحقق صلحی فراگیر باشد. همچنین الشرق الاوسط به ارتباط میان تحولات اخیر و تغییر توازن‌های ژئوپولیتیکی در خاورمیانه، به‌ویژه پس از کاهش نقش نظامی آمریکا در منطقه و گسترش نفوذ ترکیه در شمال سوریه، اشاره کرده و این روند را بخشی از تلاش‌ برای بازتنظیم روابط کردها با دولت مرکزی در آنکارا توصیف کرده است.

Middle East Eye به نقل از منابع آگاه اعلام کرد که PKK احتمالاً به‌زودی پایان مبارزه‌ی مسلحانه و انحلال ساختار نظامی خود را به‌طور رسمی اعلام خواهد کرد. در این گزارش آمده است که این تصمیم، در صورت تحقق، نه‌تنها نقطه‌ی پایانی بر یکی از طولانی‌ترین درگیری‌های مسلحانه در منطقه خواهد بود، بلکه زمینه‌ساز آغاز مرحله‌ای نوین از سیاست‌ورزی غیرمسلحانه در میان نیروهای کرد نیز تلقی می‌شود. منابع نزدیک به پ.ک.ک به این رسانه گفته‌اند که بحث‌های کنگره بر محور عبور از استراتژی تقابل نظامی و تمرکز بر ابزارهای سیاسی، حقوقی و اجتماعی مقاومت متمرکز بوده است. Middle East Eye همچنین اشاره کرده است که چنین تغییری می‌تواند در تعاملات ترکیه با همسایگانش، به‌ویژه در شمال سوریه و اقلیم کردستان عراق، پیامدهایی گسترده به همراه داشته باشد.

آسوشیتدپرس (AP News) نیز با تیتر «PKK بدون اعلام انحلال، از اتخاذ تصمیمات تاریخی خبر داد» گزارشی منتشر کرد که در آن تأکید شده بیانیه‌ی اخیر PKK پاسخی مستقیم به فراخوان عبدالله اوجالان بوده و به احتمال زیاد آغازگر تحولات مهم‌تری در آینده‌ی نزدیک خواهد بود. در این گزارش، تحلیل‌گران به سابقه‌ی طولانی درگیری‌های مسلحانه در ترکیه اشاره کرده و خاطرنشان کرده‌اند که حتی اگر انحلال رسمی اعلام نشود، تغییر گفتمان و انتقال از رویکرد نظامی به سیاسی می‌تواند خود گامی مؤثر در مسیر صلح باشد. همچنین AP News با اشاره به ابهام‌هایی که هنوز در مورد تصمیمات دقیق کنگره وجود دارد، نوشت که فضای سیاسی ترکیه و واکنش دولت اردوغان تعیین‌کننده‌ی جهت‌گیری نهایی این روند خواهد بود.

Al-Monitor در گزارش تفصیلی خود با اشاره به نقش محوری عبدالله اوجالان در آغاز این روند، نوشت که تحولات اخیر، از جمله اعلام آتش‌بس، برگزاری کنگره، و تغییر رویکرد سیاسی PKK، همگی در نتیجه‌ی مجموعه‌ای از دیدارهای پی‌درپی با اوجالان شکل گرفته است. این رسانه تأکید کرد که اوجالان نه تنها صرفاً یک رهبر نمادین، بلکه معمار فکری تحولات جدید بوده و ایده‌ی گذار از مبارزه‌ی مسلحانه به مسیر دموکراتیک، ریشه در تحلیل‌های استراتژیک او دارد. به نوشته‌ی Al-Monitor، این دیدارها که در ماه‌های منتهی به کنگره توسط هیأت‌های رسمی و حقوقی حزب دم انجام شد، شامل بررسی جزئیات برنامه‌ی صلح، سناریوهای انحلال ساختار مسلحانه، و پیش‌نویس بیانیه‌ی کنگره بوده‌اند. همچنین اشاره شده که در جریان این تبادل‌ها، اوجالان بر لزوم توجه هم‌زمان به ابعاد اجتماعی و حقوقی فرآیند صلح تأکید داشته و از رهبران کرد خواسته تا از «استراتژی مقاومت سیاسی بلندمدت» بهره بگیرند. Al-Monitor خاطرنشان کرد که حمایت غیرمنتظره برخی جریان‌های محافظه‌کار ترک از پیشنهادات اوجالان، نشانه‌ای از تحولی عمیق در فضای سیاسی ترکیه است که می‌تواند مسیر جدیدی برای تعامل دولت با بازیگران کردی بگشاید.

ABC News نیز ضمن پوشش سخنان عایشه گل دوغان، سخنگوی دم پارتی، به بررسی ابعاد مختلف بیانیه‌ی PKK پرداخت. در این گزارش، علاوه بر بازتاب رسمی مواضع حزب، به فضای عمومی حاکم بر نیروهای کردی و تغییر گفتمان درونی PKK نیز اشاره شده است. خبرنگار ABC News نوشت که سخنان دوغان تأکیدی بر لزوم عبور از خشونت و تلاش برای نهادینه‌سازی دموکراسی در ترکیه داشت. همچنین در گزارش یادشده به نقش مؤثر اوجالان در هدایت فکری این فرآیند، و جایگاه مرکزی او در بازتعریف استراتژی سیاسی PKK پرداخته شده است. ABC News این رویداد را نه صرفاً یک تحول داخلی حزبی، بلکه نشانه‌ای از یک گذار فکری در میان نیروهای سیاسی کردی تلقی کرده است.

واشنگتن پست در گزارش خود ضمن بازتاب بیانیه PKK و دم پارتی، به تجربه‌ی شکست‌خورده‌ی روند صلح در سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ اشاره کرد و این تحولات را در سایه‌ی آن پیشینه تحلیل کرد. این روزنامه با مرور جزئیات روند مذاکرات گذشته که به دلیل نبود اعتماد متقابل، فشارهای سیاسی داخلی و عدم شفافیت در مطالبات طرفین به بن‌بست رسیده بود، به مقایسه‌ی فضای سیاسی امروز با آن دوران پرداخت. در گزارش آمده است که برخلاف گذشته، این‌بار به‌نظر می‌رسد که هم از سوی پ.ک.ک و هم از طرف بخش‌هایی از حاکمیت ترکیه، نوعی تمایل ضمنی برای بازآفرینی مسیر گفت‌وگو وجود دارد. با این حال، واشنگتن پست هشدار داده است که موفقیت این روند مستلزم شفافیت بیشتر، مشارکت فعال جامعه‌ی مدنی و همراهی نهادهای بین‌المللی است تا از تکرار الگوی شکست گذشته جلوگیری شود.

The Arab Weekly نیز در گزارشی با تیتر «PKK پس از فراخوان اوجالان برای پایان درگیری، از اتخاذ تصمیمات تاریخی خبر داد»، ضمن مرور روند صلح گذشته در سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵، به فضای جدیدی از امیدواری نسبت به آغاز مجدد مذاکرات اشاره کرد. این رسانه با اشاره به محورهای فراخوان اوجالان، آن را تلاشی برای عبور از سیاست‌ورزی مبتنی بر تقابل و ورود به مرحله‌ای از مشارکت دموکراتیک توصیف کرد. همچنین در این گزارش آمده است که پیام کنگره به‌طور بالقوه می‌تواند زمینه را برای مذاکره میان آنکارا و بازیگران کردی فراهم سازد، به‌ویژه اگر با تغییراتی در سیاست‌های امنیتی دولت ترکیه همراه شود.

The Straits Times چاپ سنگاپور نیز با تحلیل تأثیرات منطقه‌ای این تحولات، نوشت: «بیانیه‌ی PKK می‌تواند نتایجی سیاسی در کل خاورمیانه، از جمله سوریه، داشته باشد و این روند شاید فرصتی تاریخی برای رئیس‌جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان، باشد.» این روزنامه با اشاره به اینکه صلح داخلی در ترکیه می‌تواند فشارهای نظامی و امنیتی در مرزهای جنوبی را کاهش دهد، افزود که چنین تحولی نه تنها به بازسازی روابط منطقه‌ای کمک می‌کند، بلکه نقش ترکیه در معماری جدید ژئوپولیتیکی منطقه را نیز تقویت خواهد کرد. همچنین Straits Times خاطرنشان کرد که فروکش کردن درگیری‌های داخلی می‌تواند تمرکز دولت اردوغان را بر اولویت‌های اقتصادی و سیاست خارجی افزایش دهد.

بی‌بی‌سی ترکی و بی‌بی‌سی فارسی نیز در گزارش‌هایی جداگانه با اشاره به اهمیت این کنگره، آن را نقطه‌ی عطفی در سیاست‌های PKK دانسته‌اند. به گزارش بی‌بی‌سی، منابع نزدیک به PKK اعلام کرده‌اند که محتوای تصمیمات کنگره به زودی و پس از نهایی‌سازی نتایج از دو محل برگزار شده، منتشر خواهد شد.

به نوشته رویترز، PKK پس از فراخوان عبدالله اوجالان، دوازدهمین کنگره‌ی خود را برگزار کرد و اگرچه در بیانیه‌ی اولیه اشاره‌ای صریح به انحلال یا خلع سلاح نشده، این کنگره می‌تواند گامی «بالقوه» در مسیر حل مناقشه‌ی دیرینه میان دولت ترکیه و کردها تلقی شود. این خبرگزاری عنوان کرد که چشم‌انداز کاهش خشونت و بازگشت به روند صلح دوباره بر روی میز قرار گرفته است.

واکنش نهادهای بین‌المللی و تحلیل‌گران

به گزارش Human Rights Watch، فراخوان اوجالان یک فرصت تاریخی برای صلح است و باید با اقدامات متقابل از سوی دولت ترکیه همراه شود. این سازمان همچنین خواستار توقف استفاده‌ی سیاسی از قوانین ضدترور و آزادی زندانیان سیاسی مانند صلاح‌الدین دمیرتاش شد.

Chatham House در تحلیلی نوشت که این کنگره می‌تواند فرصتی بی‌نظیر برای حل مسئله‌ی کردها باشد، اما بدون تضمین‌های نهادی و میانجی‌گری بی‌طرف، احتمال شکست روند صلح همچنان وجود دارد. در این تحلیل آمده است که تجربه‌ی شکست‌خورده‌ی روند صلح در سال‌های گذشته، به‌ویژه در فاصله‌ی سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵، نشان می‌دهد که بدون چارچوب‌های حقوقی شفاف، اراده‌ی سیاسی دوطرفه، و نقش‌آفرینی نهادهای بین‌المللی، هرگونه تلاش برای آشتی ممکن است به سرنوشت مشابه دچار شود. Chatham House تأکید می‌کند که برای تضمین موفقیت این فرآیند، لازم است از یک سو دولت ترکیه فضای سیاسی بازتری برای مشارکت نهادهای کردی فراهم آورد و از سوی دیگر، PKK نیز نشانه‌هایی روشن از پایبندی به صلح پایدار ارائه دهد. این اندیشکده همچنین پیشنهاد داده است که نهادهایی نظیر سازمان ملل یا اتحادیه اروپا می‌توانند به عنوان ضامن اجرای توافقات احتمالی و تسهیل‌گر روند مذاکره ایفای نقش کنند.

به گزارش Stimson Center، مظلوم عبدی فرمانده نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) نیز از این روند حمایت کرده و آن را «فرصتی تاریخی برای ساختن صلح» دانسته، هرچند تأکید کرده که این تصمیم شامل نیروهای سوری نیست. همچنین مقامات اقلیم کردستان عراق از جمله نچیروان بارزانی و بافل طالبانی از این ابتکار اوجالان استقبال کرده‌اند.

شورای روابط خارجی اروپا (ECFR) نیز تأکید کرد که توافق احتمالی در داخل ترکیه می‌تواند تأثیرات مثبتی در سوریه و منطقه داشته باشد و از کشورهای اروپایی خواست تا نقش سازنده‌ای در این روند ایفا کنند. در تحلیلی از سوی این شورا، آصلı آیدین‌تاش‌باش، تحلیل‌گر برجسته مسائل ترکیه، خاطرنشان کرده است که تحقق یک توافق صلح درون‌مرزی می‌تواند پیامدهای مستقیم بر وضعیت سیاسی و امنیتی شمال سوریه داشته باشد. وی بر این باور است که موفقیت این روند نیازمند حمایت بین‌المللی، از جمله از سوی اتحادیه اروپا، برای تضمین حقوق اقلیت‌ها، رفع تبعیض ساختاری و گشودن مجاری گفت‌وگوی پایدار میان دولت ترکیه و بازیگران کردی است. همچنین در این تحلیل آمده که تحولات ژئوپولیتیکی در منطقه، از جمله تغییر نقش قدرت‌های خارجی در سوریه، موجب شده دولت ترکیه نگاه تازه‌تری به مسئله کردها داشته باشد، و همین امر فضای مناسب‌تری برای گفتگوهای دموکراتیک فراهم کرده است.

در تحلیل موسسه RUSI (مؤسسه خدمات سلطنتی برای مطالعات دفاعی و امنیتی)، اعلام کنگره‌ی PKK و به‌ویژه حمایت غیرمنتظره‌ی برخی سیاست‌مداران ملی‌گرا از جمله دولت باغچه لی، رهبر حزب حرکت ملی (MHP)، به عنوان نشانه‌ای از تحولات ژئوپولیتیکی عمیق در منطقه مورد تفسیر قرار گرفته است. این مؤسسه معتقد است که حمایت آشکار سیاست‌مدارانی چون باغچه لی—که پیش‌تر یکی از سرسخت‌ترین مخالفان هرگونه گفت‌وگو با PKK بوده‌اند—احتمالاً تحت تأثیر فشارهای منطقه‌ای و بین‌المللی و همچنین تغییر موازنه‌ی قدرت در خاورمیانه به‌وجود آمده است. در تحلیل RUSI همچنین اشاره شده که نزدیکی احتمالی ترکیه به بازیگران کردی، به‌ویژه در سایه تحولات سوریه و عراق، می‌تواند بخشی از یک استراتژی گسترده‌تر برای بازتعریف سیاست‌های امنیتی و منطقه‌ای آنکارا باشد. این رویکرد جدید، از دید RUSI، نه تنها تغییری در مواضع سیاسی داخلی ترکیه را نشان می‌دهد، بلکه بر تلاش این کشور برای تطبیق با واقعیت‌های ژئوپولیتیکی نوظهور نیز دلالت دارد.

افق‌های پیشِ‌رو: صلح، سیاست و بازآرایی منطقه‌ای

دوازدهمین کنگره‌ی PKK، به‌ویژه به‌عنوان پاسخی علنی به فراخوان عبدالله اوجالان، از سوی بسیاری از ناظران سیاسی و نهادهای بین‌المللی به‌عنوان یکی از معنادارترین چرخش‌های راهبردی در تاریخ معاصر منازعه‌ی کردها و دولت ترکیه توصیف شده است. برخلاف روندهای پیشین که عمدتاً با بن‌بست یا درگیری دوباره پایان یافتند، این بار نشانه‌هایی از تغییر لحن، تمرکز بر گفت‌وگو و آمادگی برای خلع سلاح دیده می‌شود. رسانه‌های جهانی عمدتاً با لحنی محتاطانه اما مثبت این رویداد را پوشش داده‌اند و آن را گامی «تاریخی» توصیف کرده‌اند؛ با این حال، فقدان اعلام رسمی انحلال یا زمان‌بندی دقیق برای مراحل بعدی، موجب شده برخی تحلیل‌گران از خطر تکرار تجربه‌های ناکام گذشته هشدار دهند.

نهادهای بین‌المللی همچون Human Rights Watch، ECFR و Chatham House با دقت به ابعاد حقوقی و ژئوپولیتیکی موضوع پرداخته‌اند. این نهادها نه تنها بر اهمیت تصمیم PKK تأکید کرده‌اند، بلکه مسئولیت متقابل دولت ترکیه را نیز یادآور شده‌اند؛ به‌ویژه در زمینه‌ی اصلاح قوانین ضدتروریسم، آزادی زندانیان سیاسی و گشودن مجاری حقوقی برای مشارکت سیاسی کردها. تحلیل‌گران برجسته‌ای چون آیدین‌تاش‌باش یا پژوهشگران Stimson Center نیز تأکید کرده‌اند که این لحظه می‌تواند به نقطه‌ی بازتعریف سیاست ترکیه نسبت به کردها بدل شود؛ اگر و تنها اگر با تعهدات عملی، ضمانت‌های نهادی و مشارکت بین‌المللی همراه گردد.

بر این اساس، می‌توان گفت که آینده‌ی این روند بیش از هر زمان دیگری به تصمیمات دوجانبه وابسته است: آیا آنکارا آماده‌ی کنار گذاشتن سیاست سرکوب است؟ آیا PKK مسیر عبور از ساختار شبه‌نظامی را تا انتها خواهد پیمود؟ پاسخ به این پرسش‌ها، نه‌تنها سرنوشت یک جنبش سیاسی، بلکه شکل‌گیری مجدد موازنه‌ی قدرت در خاورمیانه را تعیین خواهد کرد.

کردپرس- شقایق کمالی