خبرگزاری کردپرس _ «خەیام خوای ناسیوە، بەڵام وەک خواناسە گەورەکان. لای وابوە خوا هەموی هەر خۆشی و بەزەیی و جوانی و بێ نیازی یە. هەرگیز نە چاوی لە نوێژ و رۆژووی کەسەو نە وازیشی لە تۆڵەساندن و گۆشت برژاندن و کەلاک هەڵواسین و رشتنی فرمێسک و خوێنە…»
ماموستا عبدالرحمن شرفکندی (هەژار)
(خیام خدا را چونان خدا شناسان بزرگ می شناخته. نزد او خدا مظهر سرور، مهربانی، زیبایی و بی نیازی است. خدا نه چشم به راهِ نماز و روزهٔ کسی است و نه مشتاق انتقام گرفتن و سوزاندن بدن، بر دار کردن، گریه کردن و خون ریختن.)
هدف این یادداشت حتی مروری کوتاه در باب اندیشه و نگاه خیام نیست زیرا این کار، مرد و نیز میدان و مجال خود را می طلبد. از این رو تنها سخن دقیق و عمیق ماموستا هه ژار را در صدر نوشته نهادم. سقراط زمانی گفت «تفاوت من و اهالی آتن در این است که من می دانم که نمی دانم اما آنها آن قدر با هوش نیستند که بدانند که نمی دانند.»
حکایت خیام هم سقراط گونه است. برای درک زبان و زمانهٔ او باید ۱۰۰۰ سال به عقب بر گشت و در قرن پنجم هجری اقتدار علما و شیوخ جبه پوشِ خوش سیما و تنگ نگاه را دید. در هر شهری منابر، تکایا و خانقاه ها باز و خطیبان، صوفیان و درویشان بر فراز بودند و هریک بواسطه نماز یا روزه ای به سوی بهشت دعوت می کردند. خیام اگر باهوش ترین فرد زمانهٔ خود نبوده باشد بدون تردید جسور ترین فرد بوده است که بی پرده پرسش های درون را که بسیاری پنهان می کردند بیان کرده و از ندانستن ها گفته است. جمعی از شاعران کُرد و نیز هورامی سرایان رَخت بە زیر چادر پر پهنای خیام کشیدە و خطِ او را دردفاتر شعری خود جای داده اند کە شرحش قابل تأمل و نیازمند حال و مقال دیگری است. تنها به چند نمونە بدون تبیین و تفسیر اشاره می شود.
*یک توضیح و پوزش: [برای عزیزانی که با زبان کردی یا هورامی آشنا نیستند مفهوم اشعار به فارسی ترجمه شده که چون هر ترجمهٔ شعری دیگر حتماً کامل نیست و عذر خواهم]
۱- ماموستا مەولەوی (۱۲۲۱-۱۳۰۰ق)
«ھەرچی دیت وەچەم شی وەسەفەردا
ھەرچی مەوینی ھانەگۆزەردا
کەس حاڵی نەبیو ھیچ کەس نەفاما
ئەوپەی چێش ویەرد ئید پەی چێش ئاما»
(آنچه را قبلاً دیده ای اینک رهسپار سفر نیستی شده و آنچه امروز می بینی در حال گذر است. هیچ کس این نکته را که چرا آن رفت و چرا این آمد فهم نکرد.)
خیام:
«در دایره‌ای که آمد و رفتنِ ماست
او را نه بدایت نه نهایت پیداست
کس می‌نَزَنَد دمی در این معنی راست
کاِین آمدن از کجا و رفتن به کجاست؟»
۲- مامۆسا بێسارانی (۱۰۵۳-۱۱۱۳ق)
«موترێب بکێشە ئاە ناڵەی نەی
کەیکاوس کۆ شی؟دارا کەی بێ کەی»
(مطرب در نَی بدَم و ناله سَر کُن ؛ کیکاووس کجا رفت و دورانِ دارا چه زمانی بود؟)
خیام:
«مرغی دیدم نشسته بر باره طوس
در پیش نهاده کلهٔ کیکاووس
با کله همی‌گفت که افسوس! افسوس!
کو بانگ جرس‌ها و کجا ناله کوس؟»
٣- ماموستا سەیدی (۱۱۹۹-۱۲۶۵ق)
«دنیا شاریوەن چوون قەڏیم شاران
ساکنەن تێشدا هەزار هەزاران
وەلێ کەس جاوید چەنەش نەمەنڏەن
هەر پەنج ڕۆ کەسێو چاگەنە بەنڏەن
نە ئارامێ هەن نە هۆ قەرارێ
جەی شار بەر مەشان هەر ڕۆ هەزارێ
پەیاپەی مەشان یاران بەو راوە
یەکێ نمارو سەر بە دماوە»
(دنیا چون شهری قدیمی است که جمع پر شماری در آن ساکنند اما هریک تنها چند روزی در آن زندگی می کنند و هیچکدام در آن ماندگار نیستند و مدام در حال رفتن اند و حتی یک نفر بر نمی گردد.)
خیام:
«آنها که کُهَن شدند و این ها که نوَند
هر کس به مراد خویش یک تَک بدوَند
این کهنه جهان به کس نمانَد باقی
رفتند و رویم، دیگر آیند و رَوَند»
۴ _ میرزا محمود مستوفی (۱۲۵۴-۱۳۱۶خ
«چەرخت چەمەر بۆ کەج باز کەج نەرد
چەنیت دڵ ئاما وەیتەور شانای نەرد
لاشەی کام بوزرگ نەکەردی فەرتووت
تەخت کێت نەکەرد وە تەخت تابووت
ئەنگووست پەی کێ نەڏا وە ماشە؟
باڵای بەخت کێت نەکەرد چەواشە؟»
(سرنگون شوی! ای چرخ پر تزویر و شیون دامن گیرت باد! چگونه به خود اجازه دادی چنین بی رحمانه بازی کنی؟ پیکر کدام شخص نامدار را فرسوده نکردی و تخت فرمان روایی کدام فرمان روا را به تابوت تبدیل ننمودی؟ زندگی کدام شخص را هدف قرار ندادی و بخت و اقبال چه کسی را دیگرگون نکردی؟)
خیام:
«ای چرخ فلک خرابی از کینه توست
بیدادگری شیوه دیرینه توست
ای خاک اگر سینه تو بشکافند
بس گوهر قیمتی که در سینهٔ توست»
۵ _ میرزا عبدالقادر پاوه ای (۱۲۶۶-۱۳۲۸ق)
فەڵەک پڕ خارەن، فەڵەک پڕ خارەن
فەڵەک خاترم خەیلێ پر خارەن
جەعەسر ئادەم تا حاڵ تەحریر
تۆ پای کێت وە خاک نەکەردەن ئەسیر
(ای چرخ فلک فکر و ذهنم پریشان است، از زمان خلقت آدم تا حال تو چه کسی را اسیر خاک نکرده ای؟)
خیام:
آن کس که زمین و چرخ و افلاک نهاد
بس داغ که او بر دلِ غمناک نهاد
بسیار لبِ چو لعل و زُلفَین چو مُشک
در طبل زمین و حُقهٔ خاک نهاد
٦ _ حەمدی ساحێبقڕان. (۱۸۷۸-۱۹۳۶م)
«گەر لە خیلقەت دا دەبووم حاڵی کە ئەحواڵی حەیات
یا بە خەو دەمدی سوئالی قەبروو بازاری مەمات
بمبوایێ ئەودەمە وەک ئیستە جوزئێ ئیخییار
رووەشم مەیلم بکردایێ ئەگەر بۆ کائینات»
(اگر در ابتدای بوجود آمدنم بر احوال جهان آگاه می شدم و اوضاع قبر و مرگ را حتی در خواب می دیدم، اگر اندک اختیاری که اینک دارم را آن زمان داشتم سیاه روی شوم اگر تمایلی به توجه به کائنات می داشتم)
خیام:
«گر آمدنم بخود بُدی نامَدَمی
وَر نیز شدن به من بُدی کَی شُدَمی
بِه زان نَبُدی که اندر این دَیرِ خراب
نه آمَدَمی نه شُدَمی نه بُدَمی»
٧ _ ماموستا ھەژار (۱۳۰۰-۱۳۶۹خ)
«ئەی تەکیە نشین شێخی بە سۆرەو تۆرە
پێت وانەبێ هەر مەستی یە، کارم زۆرە
من خوێنی ترێ دەمژم و تۆ خوێنی هەژار
جوابم دەرەوە کێ یە پتر خوێن خۆرە؟!»
(ای شیخ خود بزرگ بین و به ظاهر آگاه که در تکیه نشسته ای! چنین نپنداری که کارمن فقط مستی است، کارهای بیشتری دارم. من خون انگور می نوشم و تو خون فقرا را، حال پاسخم ده کدام از ما بیشتر خون می خوریم. )
خیام:
«ای صاحب فتوا، ز تو پرکارتریم
با این‌همه مستی، از تو هشیارتریم
تو خونِ کسان خوری و ما خونِ رَزان
انصاف بده، کدام خون‌خوارتریم؟»
نظر شما